Naast de inhoud en de relatie is de onderstroom van een veranderopdracht van belang. Dit is het lastigste contractniveau, omdat je daarbij jezelf altijd tegenkomt, met je persoonlijke behoeften en verlangens (Veenbaas en Weisfelt, 1999). Probeer niet te streng over jezelf te oordelen als dat gebeurt. Dat zal je vermogen om die behoeften en verlangens onder ogen te zien, verhinderen. Gebruik wat je over jezelf leert als een spiegel, als iets om extra alert op te zijn.
De onderstroom komt tot uiting in (onbewust) gemaakte contractafspraken die het succes van de opdracht (onbedoeld) ondermijnen. Vier voorbeelden hiervan zijn het eenzijdige contract, het verborgen contract, het mislukkingscontract en het symbiotische contract.
1 Het eenzijdige contract
Door bij de overheidsorganisatie voor de troepen uit te lopen, was ik in feite een eenzijdig contract aangegaan. Ik wilde tegemoetkomen aan een persoonlijke behoefte (de kwaliteit snel verbeteren) en daardoor zag ik niet dat de bedrijfsleiding de hulpvraag aangaande de kwaliteitsverbetering zelf moest invullen. De veranderafspraak die ik gemaakt had, was geen gedeelde maar een eenzijdige afspraak – en dus gedoemd te mislukken.
2. Het verborgen contract
In de onderstroom van een verandertraject kan sprake zijn van een verborgen contract: onbewuste afspraken die je maakt om het openbare contract te dwarsbomen. Een energiebedrijf vroeg Nathan de levering van windmolenparken te helpen versnellen. Zijn opdrachtgever was een programmamanager, met wie Nathan een andere teamsamenstelling en een slimmere planningsmethode bedacht. Hij had Nathan echter niet verteld dat de levering volgens de operationeel directeur niet heel veel sneller kon. Die boodschap kwam de commercieel directeur namelijk niet uit: hij had al een reeks contracten met bijbehorende deadlines afgesloten. Doordat de programmamanager het verschil van inzicht tussen de commercieel en de operationeel directeur verborgen hield, was het verandertraject gedoemd te mislukken. Pas in de loop van het traject ontdekte Nathan dit verborgen contract.
3 Het mislukkingscontract
Van een mislukkingscontract is sprake als degene die zegt te willen veranderen, er alles aan doet die verandering te dwarsbomen. Paul had een klus bij een financiële instelling. De directie besloot lean te gaan werken, zonder de overtuiging dat dit nodig was. Ze nam de medewerkers die het uiteindelijk moesten gaan doen, nauwelijks mee in de geplande verandering. Op die manier kon de directie vasthouden aan het verhaal dat de medewerkers niet wilden veranderen en dat zijzelf geen schuld had aan de mislukking. Het gesprek waarin Paul dit aan de orde stelde, was lastig. Maar toen de directie inzag dat ze haar eigen glazen ingooide, kreeg hij iedereen mee.
4 Symbiotisch contract
Een symbiotisch contract krijg je als je opdrachtgever liever de afhankelijksheidsrelatie met jou als veranderaar handhaaft dan de doelen van het verandertraject haalt. Nathalies opdrachtgever gebruikte haar vooral om zijn eigen ongenoegen te ventileren. Bij elke oplossing die Nathalie aandroeg, toverde hij een nieuw probleem uit de hoed, waarover hij bij haar kon klagen. Dit soort opdrachtgevers hebben onbewust de angst dat de verandering slaagt, omdat dan helder wordt dat hun problemen daarmee niet opgelost zijn en dat zij eigenlijk aan hun persoonlijke ontwikkeling moeten werken. Om als veranderaar dienend te blijven en haar taak beter te kunnen afgrenzen, moest Nathalie het symbiotische contract bespreekbaar maken. Op haar advies nam de opdrachtgever een coach in de arm.
- Ben jij weleens saboterende contracten – eenzijdig, verborgen, mislukking, symbiotisch – tegengekomen bij je veranderopdrachten? Is er een type contract dat vaker terugkwam? Hoe heeft dat jou als veranderaar mede gevormd?
Uit ‘High impact veranderen De 7 eigenschappen van een succesvolle veranderaar’.
Door: Steven van den Heuvel
Steven van den Heuvel is verandercoach en opleider van veranderprofessionals met ruim vijftien jaar ervaring. De missie van zijn bedrijf Unloop is een beweging voor duurzame verandering waar mens en maatschappij baat bij hebben.
