Leiders zouden veel meer en beter moeten observeren en minder moeten vertrouwen op hun luistervaardigheden. Dat vindt hoogleraar Bas Kodden van Nyenrode Business Universiteit. ‘Luisteren is in mijn ogen een van de meest overschatte competenties van leidinggevenden,’ aldus Kodden. Een interview over leiderschap, wereldpolitiek, skin in the game en het afschaffen van bila’s.
‘Of we het nu willen of niet, en of we ons daar bewust van zijn of niet, maar we zitten allemaal in een spel van stakeholders, in elk geval op professioneel vlak. Iedereen heeft zo zijn of haar persoonlijke belangen, die vanzelfsprekend niet van materiële orde hoeven te zijn. In gesprekken wordt bewust of onbewust vaak de schone schijn opgehouden.’ Om die stelling kracht bij te zetten simuleert Kodden een gesprek tussen een leidinggevende en een teamlid:
Leidinggevende: Hoe gaat het met je?
Teamlid: Gaat prima.
Leidinggevende: Echt?
Teamlid: Ja, het gaat echt goed, wat zou er moeten zijn?
‘De betrokkene loopt vervolgens weg, de deur gaat dicht, en dan zie je door het raam een houding plus gedrag van die persoon, bijvoorbeeld richting collega’s, die geheel niet stroken met wat je net beluisterd hebt gekregen. En moet je constateren dat je voor de gek gehouden bent. Belangrijker voor goed leiderschap is niet zozeer om goed te luisteren, maar om goed te observeren. Iemand kan wel zeggen dat het goed gaat, maar is dat ook zo? Wat straalt de medewerker uit? Energie? Frustratie? Leiderschap moet verder gaan dan het aanhoren van de medewerker. Excellent leidinggevenden hebben oog voor hun medewerkers en zijn oprecht in hen geïnteresseerd.’
Stop met bila’s
‘In veel leergangen voor leidinggevenden leer je het belang van luisteren. Het grootste belang voor leidinggevenden is echter dat ze zich realiseren dat hun luistervaardigheden een beperking kennen én dat iedereen een agenda heeft. Bewust of onbewust. We laten ons voortdurend dingen aanpraten.’ Een-op-eengesprekken (bilaterale overleggen, ook wel bila’s genoemd) kunnen volgens Kodden dan ook beter zoveel mogelijk afgeschaft worden. ‘Ze zijn vaak ingestoken door de mensen die de tijd en aandacht van jou als leidinggevende eigenlijk niet verdienen en kosten enorm veel tijd. Medewerkers die jou, degene met belonings- en/of promotierechten, zaken voorspiegelen in hun eigen belang of jou voeden met negatieve informatie over een ander. Laat je niet voor de gek houden. Met het instellen van veel bila’s creëer je niet alleen alle tijd en ruimte voor een roddelcultuur, maar ontneem je jezelf ook de gelegenheid om je feedback en coaching en groupe te delen. Wat wij thuis zo makkelijk doen, het gezamenlijk bespreken van zaken, doen we op ons werk in achterkamertjes. Vaak voortkomend uit onze triggers van angst, ego en empathie. Maar iedereen kan van iedereen leren. Net zoals thuis. En nog belangrijker: iedereen dient te weten wanneer normen zijn overschreven en dat daar binnen jouw leiderschap geen plaats voor is. Veiligheid en resultaten moeten leidend zijn. Voor iedereen.’
Alles in het openbaar
En dus gaat bijna alles in het openbaar bij Kodden. Dat is niet altijd makkelijk. ‘Wij mensen zijn groepsdieren; we zijn bang om er niet bij te horen. Bevreesd dat we niet aardig worden gevonden. Maar aardig worden gevonden zou geen doel moeten zijn. Het creëren en realiseren van continuïteit, veiligheid en resultaten, dat zijn onze taken. En daarbij kun je je niet laten leiden door angst, ego of een teveel aan empathie.’ Toch heeft ook Kodden een-op-eengesprekken. Sterker nog, elke dinsdagmiddag ruimt hij in om met iedereen die dit wil een kop koffie te drinken. Maar altijd onder twee voorwaarden, die hij steevast deelt met deelnemers aan zijn seminars. ‘Voorwaarde één: het gaat altijd over jezelf. En voorwaarde twee: als het niet over jezelf gaat, dan is het positief.’
Voorwaarde één: het gaat altijd over jezelf. En voorwaarde twee: als het niet over jezelf gaat, dan is het positief.
Bas Kodden
‘Stel dat leidinggevenden twintig verzoeken per week krijgen voor een een-op-eengesprek, maar deze slechts accorderen onder deze twee voorwaarden. Hoeveel gesprekken denk jij dat er dan nog doorgaan? Misschien nog drie of vier? Wie weet. Belangrijker is echter dat jij en alle anderen weten dat deze gesprekken echt onder vier ogen dienen plaats te vinden omdat dit pure privékwesties betreffen. De meeste verzoeken tot een-op-eengesprekken gaan echter over andere zaken en vaak over een ander. De twee condities voorkomen niet alleen een roddelcultuur, maar leveren jou als leidinggevende ook ontzettend veel tijd op. Tijd die jij kunt inzetten voor medewerkers die wel al jouw tijd en aandacht verdienen en op jouw waardering, coaching en feedback zitten te wachten. Ik beveel leidinggevenden dan ook aan om zo min mogelijk in persoonlijke gesprekken te zitten en veel meer rond te gaan lopen. Observeer gedrag, observeer energie, eigenaarschap en verbondenheid. Luisteren is zilver, observeren is goud.’
In de oorlog sterft de waarheid als eerste
Het gesprek komt op de wereldpolitiek en Kodden windt zich zichtbaar op. ‘Hetzelfde principe geldt daar; met name daar, zou ik zelfs willen zeggen. We hebben maandenlang Poetin aangehoord, waarbij hij telkens weer aangaf Oekraïne niet binnen te vallen. En wat te denken van Trump? America First? Dank je de koekoek.’ Volgens Kodden zijn er vandaag de dag veel narcisten aan de top: ‘1 procent van de vrouwen en 2 à 3 procent van de mannen schijnt zelfs een antisociale persoonlijkheidsstoornis (ASP) te hebben. Daarbij draait alles om hun eigen macht en genot. Liegen en bedriegen is de norm. Wij toehoorders krijgen van alles voorgeschoteld, maar als je het gedrag goed observeert, dan wordt snel duidelijk dat er een andere agenda is.’ Uit diverse onderzoeken blijkt dat er tegenwoordig zelfs meer mensen met een ASP in de top van het bedrijfsleven zitten dan in de gevangenis. Ze gaan volgens Kodden dwars door alle normen en waarden heen. ‘Als ik deelnemers vraag wie zij op het wereldtoneel kennen die aan de eigenschappen van een ASP voldoen, dan wordt Trump de laatst jaren steevast als eerste genoemd, maar sinds een paar weken houdt Poetin deze plaats bezet. Maar er zijn er in mijn ogen op dit moment zoveel meer. Leiders die steeds opnieuw turbulentie creëren, angst zaaien en op basis van die aangewakkerde angsten aangeven: ik ben de juiste man of vrouw om deze problemen voor jullie op te lossen.’
Leiders met een antisociale persoonlijkheidsstoornis creëren steeds opnieuw turbulentie, zaaien angst, en geven op basis van die aangewakkerde angsten aan: ik ben de juiste man of vrouw om deze problemen voor jullie op te lossen.’
Bas Kodden
Twitterende en appende ministers
En binnen onze eigen Nederlandse politiek? ‘Ik hoor Nederlandse politiek leiders aangeven dat ze voor nieuw leiderschap staan, maar in een een-op-eengesprek aan de pers lekken dat de gesprekspartner aan de drank is. Ik vermoed overigens dat deze politiek leidinggevende het probleem van te veel bila’s gelijk heeft opgelost. Daar zou ik nooit meer mee een-op-een aan tafel durven zitten. Of ik hoor ministers van Defensie zeggen dat ze zoveel hart voor onze veiligheid hebben, maar observeer tegelijkertijd dat zij tijdens de val van Kaboel doodleuk tweets uit een bioscoopzaal zendt zonder zich direct te bekommeren om het urgente belang om Nederlandse diplomaten te repatriëren. Ik lees een bericht van een minister op Twitter dat ze zojuist een vrachtvliegtuig vol wapens naar Oekraïne heeft gezonden, waarbij ze een gebalde vuist plaatst. Waarom, denk je dan. Is deze vorm van communicatie behulpzaam bij je taak om de veiligheid te dienen? Of gaat dit bericht juist volkomen tegen dit belang in? Waarom doe je dat? Ik luister en neem aan dat je zoveel hart voor de zaak hebt, maar observeer iets anders. Je hoeft je ego niet op te poetsen en jezelf te profileren als daadkrachtige bestuurder. Wees het vooral. En dien het belang, het hoger doel, waarvoor jij bent aangesteld. Denk bijvoorbeeld ook aan de huidige leider van de Europese Unie, die na een geweldige toespraak van de Oekraïense president direct in alle media verkondigt dat Oekraïne natuurlijk lid mag worden de Europese Unie. Je kunt Poetin toch weinig meer prikkelen tot verdere escalatie? Beheers je triggers. Wat zijn jouw bevoegdheden en waarvoor ben jij ultiem aangesteld?’
Skin in the game
Het gesprek komt op een voor Kodden belangrijk boek, Skin in the game van Nicholas Nassim Taleb. Taleb beschrijft voor mij prachtig hoe hij observeert dat veel bestuurders en leidinggevenden momenteel skin in the game lijken te missen. Een gebrek aan eigenaarschap, zo zou je kunnen zeggen. ‘Zouden die bestuurders deze berichten ook op Twitter hebben geplaatst als zij een studerend kind in Kiev zouden hebben wonen? Of kinderen op de ambassade van Kaboel hebben werken? Ik denk het niet. Ik denk ook hardop aan de voormalige minister van Volksgezondheid die steeds verklaard heeft geen enkele invloed op de mondkapjesdeal te hebben gehad. Ik luister naar de woorden, maar zie gedrag dat daar toch echt haaks op lijkt te staan. Pissing inside out? Of outside in? Dankjewel, maar ik doe even niet meer mee.
‘Ik mis die skin in the game bij sommige bestuurders ook. Eigenaarschap dat ondernemers van nature wel hebben. Maar goede leidinggevenden en professionals ook. Het doet hen echt pijn als ze zien wat er misgaat. Veel politieke bestuurders lijken veel te veel uren te maken, waardoor tijd voor introspectie en de goede afweging en de wijze van communicatie tekort kan schieten. Dat je al zo denkt is nog daaraan toe. Maar waarom stuur je zo’n app? Je weet toch – of zou moeten weten – dat dit soort berichten onder de Wet openbaarheid van bestuur opgevraagd kan worden? Beheers je triggers. Leiderschap gaat niet over kwantiteit, maar over intensiteit. Als je er bent, wees er intens en communiceer op de juiste wijze. Voor het overige, leid van achteren.’
Leid als een wolvin
‘Ik maak soms de vergelijking met wolven. Een goede leider is als een wolvin: diegene die je nauwelijks hoort, maar uiteindelijk wel het gedrag van de hele roedel bepaalt. Ze observeert alles wat er gebeurt, maar als alles goed gaat en de veiligheid en resultaten niet in het geding zijn, dan blijft ze rustig liggen. Pas als er dingen gebeuren die niet binnen de norm passen of de veiligheid van de hele groep aantasten, dan grijpt ze in. Een echte spelverdeler. Mijn eigen mentor Paul de Blot (voormalige professor Business Spiritualiteit aan Nyenrode) leerde mij steeds weer dat eigenlijk alle antwoorden in de natuur te vinden zijn. Om te overleven moeten dieren ultiem leren observeren. Als mensen en als leidinggevenden lijken wij dit echter steeds minder te doen; in plaats van goed te observeren, sluiten we ons op in ons kantoor, hebben we de hele week door vergaderingen en bila’s en leggen we ons oor te luister om informatie te ontvangen die sterk gekleurd of zelfs onjuist kan zijn. Stop zoveel mogelijk met die bila’s,’ aldus Kodden. ‘Luisteren is zilver, observeren is goud.’
Door: Eduard van Brakel
