Salaris is een (meestal financiële) tegenprestatie voor arbeid. Een vorm van handel waarbij salaris en arbeid tegen elkaar worden geruild. Interessant is het om te bezien wat we daarin als “eerlijk” ervaren. En wanneer er sprake is van over- c.q. onderbetaling.
Arbeid
Arbeid is ruwweg te onderscheiden in laag- of hooggekwalificeerde arbeid. We spreken van laaggekwalificeerd wanneer de inwerktijd kort is en er geen of weinig opleiding nodig is. Beslissingen worden voor je genomen door iemand die directe supervisie heeft. Je loopt dus weinig risico. Laaggekwalificeerde arbeid betekent in de regel ook een laag salaris.
De tegenpool is hooggekwalificeerde arbeid. Naast een lange inwerktijd is er sprake van lange- of specifieke opleiding en/of ervaring. Beslissingen worden zelfstandig genomen. Bovendien kunnen die beslissingen enorme impact hebben en van grote invloed op resultaten zijn.
Hooggekwalificeerde arbeid kent in de regel een hoger salaris. Deze logica is voor iedereen te volgen en wordt, over het algemeen, breed maatschappelijk gedragen. We vinden het logisch dat bijvoorbeeld een arts een hoger salaris heeft dan een postbesteller. Werkgever en werknemer zijn in principe vrij over de hoogte van een salaris te onderhandelen. Beiden zoeken een soort van evenwicht. Loon naar werken lijkt daarbij een passend spreekwoord.
Een eerlijke economie
Deborah Hargreaves is schrijfster van het boek “Are chief executives overpaid?” Volgens haar is het belangrijk dat mensen de economie eerlijk vinden. En die gedachte lijkt steeds meer onder druk te staan.
De cao-lonen in het bedrijfsleven stegen vorig jaar met 2,2 procent, tegenover een inflatie van 2,7%. Per saldo werd er dus ingeleverd en naar verwachting zal dat in 2022 nog sterker het geval zijn.
Kijkend naar de salarissen in de top van ondernemingen in NL, zien we een heel andere tendens. De beloning van bestuursvoorzitters steeg in 2021 met 32% tot gemiddeld 2,8 miljoen euro.
Telkens weer wordt er van werknemers loonmatiging gevraagd om de internationale concurrentiepositie gezond te houden. Tegelijkertijd wordt diezelfde concurrentiepositie aangeroepen om een exorbitante salarisverhoging aan de top te rechtvaardigen.
Economisch eerlijk
Een CEO neemt ingrijpende beslissingen. Beslissingen die bepalend zijn voor continuïteit of groei, die te maken hebben met winst of verlies en een CEO wordt daarbij afgerekend door de aandeelhouder. Verkeerde beslissingen kunnen leiden tot de ondergang van een onderneming. Daar mag iets tegenover staan. Maar wat is economisch eerlijk?
Er zijn legio beroepen waarin slechts een schijntje wordt betaald voor beslissingen die niet over winst of verlies gaan, maar over leven en dood. Denk daarbij aan beroepen als arts, politieagent of militair. Militairen die bijvoorbeeld tijdens de uitzendingen naar Afghanistan beneden het minimumloon verdienden. Zet dat eens af tegen de bestbetaalde bestuursvoorzitter van een in Nederland gevestigd beursgenoteerd bedrijf Lucian Grainge, de Britse baas van de Universal Music Group (UMG). Hij toucheerde vorig jaar 274,3 miljoen euro, welke te danken was aan een succesvolle beursgang.
Wat is een eerlijk topsalaris?
Elk salaris dat na een open en vrije onderhandeling tot stand komt is in principe eerlijk. Probleem is alleen dat aandeelhouders niet direct met een CEO onderhandelen over de hoogte van zijn salaris. Het wordt overeengekomen in het ‘old boys netwerk’ van de raad van commissarissen. En daar zijn we toch vooral gul voor elkaar. In ieder geval is er in de gemiddelde RvC weinig diversiteit te bespeuren en het zal nog wel even duren voordat de effecten van de op 1 januari 2022 in werking getreden “Diversiteitswet” zichtbaar worden. Het zou zo maar eens van invloed op exorbitante beloningen kunnen zijn.
Een andere indicatie is de mate van verdienste. De CEO moet beloond worden naar gelang hij bijdraagt aan de doelen van een organisatie. Ook de zwaarte van de functie mag meetellen. Het is hooggekwalificeerde arbeid. Een salaris van 7 keer het salaris van een modale werknemer van de onderneming lijkt mij te verdedigen. Dit is ook ongeveer de range die je binnen de overheid ziet.
Ethiek
Want is continuïteit of groei alleen aan een CEO toe te schrijven? Of is het iets waar iedereen, van receptionist tot boardroom, haar steentje aan bijdraagt? Het zijn geen wonderboys of -girls. Uiteindelijk is ook het functioneren van een CEO sterk afhankelijk van heel veel andere functies binnen een bedrijf. Een CEO kan geen topprestaties leveren zonder op de schouders van anderen te staan. Bovendien werkt een CEO, in tegenstelling tot een ondernemer, niet met zijn eigen vermogen. En wanneer het mis gaat is het de belastingbetaler die hiervoor boet. Het grootste probleem is dan ook niet dat er bonussen zijn. Het grootste probleem is dat er geen malus is, zoals Joris Luyendijk schreef in zijn boek, ‘Dit kan niet waar zijn’. De gemiddelde CEO lijkt succes echter uitsluitend aan zichzelf toe te schrijven gezien de exorbitante vergoedingen die ze verwachten. Mij lijkt het niet ethisch dat een CEO 300 keer meer verdient dat de gemiddelde werknemer van een onderneming.
Schaamte
Schaamte treedt op wanneer je niet voldoet aan de normen die je jezelf oplegt. Ook wanneer je niet voldoet, of meent te voldoen, aan de normen die de omgeving van je vraagt kun je je schamen. De gemiddelde CEO schijnt op het gebied van een passend salaris een onwaarschijnlijk ruime persoonlijke norm te kennen. Ik heb in ieder geval nog geen enkele CEO horen zeggen dat zijn/haar salaris echt niet kan, of daar enige vorm van schaamte voor kunnen constateren. Bovendien lijken ze volledig losgeslagen van de maatschappij die er andere normen op het gebied van een passend salaris op na houdt. Daarmee gooit de bestuurlijke elite hun morele autoriteit te grabbel. Hun schaamteloos gedrag zorgt ervoor dat ze niet langer worden geloofd. Want probeer met zo’n salaris je werknemers maar eens te overtuigen dat er echt niet meer inzit dan een kleine 2 procent salarisverhoging.
Leiderschap
De Nederlandse economie draait als nooit tevoren en beter dan de landen om ons heen. We zijn stinkend rijk, maar geld schijnt vooral naar bedrijven en aandeelhouders te vloeien. De salarissen van CEO’s staan in schril contrast met de al decennia stagnerende lonen van het overige deel van de werknemers. Mensen begrijpen best dat er in de top anders betaald wordt dan op de werkvloer. Maar wanneer het excessief wordt, dan is voorzichtigheid geboden. Leiderschap is ook optreden tegen onethische salarisontwikkelingen. Zeker met de spanningen die we nu in de samenleving zien. Het is een tikkende tijdbom. Ik gun de CEO schaamte, want dat is wellicht het enige dat het tij nog kan keren.
Door: Rijk Binnekamp
Rijk Binnekamp is zo’n 20 jaar actief geweest op gebied van training, coaching en leiderschapsontwikkeling, heeft nog immer een bovengemiddelde interesse in leiderschap en alle aspecten die daar mee samenhangen. Zijn ideeën en gedachten vertrouwt hij regelmatig toe aan papier.
