Dacher Keltner, hoogleraar sociale psychologie aan de University of California, wil de dominante wijze waarop mensen denken over macht en ongelijkheid veranderen. Het machiavellistische credo ‘het is beter gevreesd te zijn dan geliefd’ is hét grote struikelblok.
Het nieuwe machtsgevoel: dienstbaarheid
Macht heeft weinig van doen met het doorzetten van de eigen wil, heersen of ‘in control’ zijn. In De machtsparadox – een radicaal nieuwe visie op leiderschap pleit Dacher Keltner voor een geheel nieuwe opvatting: macht is het vermogen een betekenisvolle rol in de wereld te kunnen vervullen en zo het algemeen welzijn te bevorderen. Met andere woorden: macht = dienstbaarheid. In de twintig jaar dat de sociaalpsycholoog uit Berkeley, Californië experimenteel onderzoek deed naar macht en machtsmisbruik viel hem een verontrustend patroon op, dat hij de machtsparadox noemde. Het houdt in dat zodra mensen een machtspositie bereiken door de belangen van anderen te dienen met samenwerking, dialoog en betrokkenheid, deze positieve hoedanigheden vaak na verloop van tijd naar de achtergrond verdwijnen. Door de ervaring van macht beginnen ze zich impulsief, egoïstisch en onbeheersbaar te gedragen, wat kan leiden tot machtshonger. We mogen niet in deze valkuil stappen, waarschuwt Keltner. ‘Sociale intelligentie, empathie en gulheid werken beter dan brute kracht, bedrog, hardheid of andere machiavellistische tactieken’, schreef The Times naar aanleiding van The Power Paradox – How We Gain and Lose Influence. Een tegengif voor de machtsparadox is dan ook macht te zien als gebaseerd op de mate waarin we anderen kunnen steunen. We steunen anderen door hun werk te erkennen en ons voor hen in te zetten, door waarderend oogcontact te maken, of door hen verantwoordelijkheid en kansen te geven. Vergeet Machiavelli (de Florentijn uit de 16e eeuw, auteur van Il Principe, in het Nederlands vertaald als De heerser, grondlegger van de moderne politieke wetenschappen) en probeer daadwerkelijk het verschil te maken door anderen te stimuleren tot (zelf)verbetering. Deze visie op macht ziet Keltner bevestigd in de uitkomsten van de vele experimentele sociaalpsychologische laboratoriumstudies die hij heeft uitgevoerd waarover hij in het boek vertelt. Ze tonen de heilzame gevolgen van macht die vrijwillig aan anderen wordt gegéven, wat we duurzame macht kunnen noemen.Duurzame macht
Wat duurzame macht betekent, zien we in onderstaande tabel waarin Keltner diverse uitkomsten verwerkte van zijn experimenten met groepen deelnemers. Uit deze laboratoriumstudies blijkt dat veel macht wordt gegeven aan degenen die zich openstellen voor anderen, samenwerken en waardering uiten, die heldere doelen en plannen van aanpak formuleren, die kalmte uitstralen (in tijden van stress wijzen op hoopvolle perspectieven) en die open zijn en met empathie luisteren. De mensen aan wie macht wordt gegeven hebben vanwege de aard van hun ‘sociale-tendensacties’ een ‘hoge lgemeenbelangscore’. Weinig macht en dus ook een lage score, krijgen klagers, opportunisten en andere ondermijners van het groepsbelang (zie tabel – klik voor groter) .
Machtsprincipes
Keltner formuleert twintig zogeheten machts-principes als uitkomsten van experimentele psychologische studies met proefpersonen in een laboratoriumsetting. Die experimenten gaan over de door experimentele stimuli ontstane machtsdynamiek van persoon tot persoon in interacties met anderen. Die dynamiek vertaalt zich in statushiërarchieën en gezagsverhoudingen. (Keltner gebruikt ook beeldmateriaal m.b.t. lichaamshouding en gezichtsuitdrukking). De principes zijn onder te verdelen in:- principes over macht zoals: macht wordt gegeven – niet gepakt, en duurzame macht komt voort uit aandacht voor anderen;
- principes over misbruik van macht zoals: machtsmisbruik leidt tot gebrek aan respect, machtsmisbruik leidt tot verhalen over buitengewone kwaliteiten, en
- principes over de nadelige gevolgen van machteloosheid zoals: machteloosheid ondermijnt het vermogen bij te dragen aan de samenleving; stress is bepalend voor de ervaring van machteloosheid.
Machtsmisbruik
Misbruik van macht – tot uiting komend in zelfzuchtige impulsiviteit – vormt de kern van de machtsparadox. Gelukkig zijn er signalen die ons kunnen waarschuwen. Als we niet meer aanvoelen wat anderen denken, grenzen overschrijden in het uiten van onze impulsen, anderen grof behandelen of vernederende verhalen (vileine roddel) vertellen, ondermijnen we onze mogelijkheden een betekenisvolle rol te vervullen in de wereld. Dat is de valkuil: macht corrumpeert, absolute macht corrumpeert absoluut. Dan bezorgen we anderen stress, angstgevoelens en schaamte: allemaal tekenen van machteloosheid. Keltner vertelt dat hij voor de eerste keer kennismaakte met het fenomeen machteloosheid op 9-jarige leeftijd toen hij verhuisde van een gegoede buurt in Los Angeles naar Kayo Drive. In dit door armoede geteisterde stadje in de uitlopers van de Sierra Nevada zag hij voor het eerst wat machteloosheid mensen kan aandoen. Het waren ervaringen die later voor hem het ‘oermateriaal’ zouden vormen voor hypothese- en theorievorming over de rol van machtsverhoudingen bij het ontstaan van maatschappelijke ongelijkheid. Hij merkte op dat de armen in Kayo Drive kampen met dreigingen in allerlei vormen, vaak veroorzaakt door mensen in een positie van macht. Door deze dreigingen gingen ze zich van minder waarde voelen. Hij zag dat dit leidde tot slechtere prestaties, relatiespanningen, emotionele stoornissen, slechtere gezondheid en ongewone ziekten. Toen hij zag welke rol deze factoren speelden in het leven van zijn buurtgenoten en veel anderen, zette dat hem ertoe aan om onderzoek te doen naar wat hij later benoemde als de paradox van macht. Macht die andere mensen machteloos maakt, ziet Keltner als de grootste bedreiging voor het vermogen van die mensen tot het leveren van een bijdrage aan de samenleving en ook voor hun gezondheid en welzijn.Machiavelli voorbij
Hoe voorkom je dat als je eenmaal macht en aanzien hebt verworven je op je slechtste momenten kunt gaan gedragen als een impulsieve, op eigenbelang gerichte sociopaat? De richting van de vijf paden naar duurzame macht ziet er zo uit:- Wees je bewust van je gevoelens van macht Zo kun je een antwoord vinden op een van de belangrijkste vragen in het leven: wat is je doel in het leven? Dan laat je je niet meer verstrikken in de mythe dat alles bij macht draait om geld, roem, sociale klasse of een fraaie titel.
- Blijf bescheiden Macht is een geschenk, een kans in de wereld van betekenis te zijn. Mensen die die kans grijpen en dat op bescheiden wijze invullen, hebben meer duurzame macht. Blijf kritisch staan tegenover je eigen werk. Staan anderen er sceptisch tegenover, sta daar dan voor open en moedig het aan.
- Houd aandacht voor anderen en geef middelen, geld, tijd en macht aan anderen. Leidende figuren op het werk die een sfeer van mondigheid creëren, bouwen organisaties die productiever en gelukkiger zijn. Daden van vrijgevigheid zijn belangrijk voor sterke gemeenschappen.
- Toon respect Door anderen respect te tonen, geven we ze een gevoel van eigenwaarde. Er is geen beloning die mensen meer waarderen dan achting en respect.
- Verander de psychologische context van machteloosheid Voor het probleem van de maatschappelijke ongelijkheid zijn economische en politieke oplossingen. De vier genoemde paden betekenen dat er ook psychologische oplossingen zijn voor situaties van machteloosheid. Streef naar verandering door mogelijkheden te creëren.
