Hoe komt het dat het bij iedere organisatie gaat over het vergroten van eigenaarschap, over klantgerichtheid, over integraal werken en over flexibel en wendbaar organiseren? Dat zegt iets over dat wat we samen steeds weer creëren: een oplossingenmachine. En zonder het patroon daarachter te doorbreken, verandert er in wezen niets.
Vanuit een soort automatisme zetten we continu spannende vraagstukken om naar kant-en-klare oplossingen voor een ander. Daarmee zijn we een soort lopende oplossingenmachine
Na de bestsellers Verdraaide organisaties en Anders Vasthouden die ‘het werken vanuit de bedoeling’ organisatiebreed beschreven, gaat het nieuwste boek van Wouter Hart en Thom Verheggen, De oplossingenmachine, vooral over: jou. Hoe neem jij verantwoordelijkheid? En hoe help jij anderen verantwoordelijkheid te nemen? Het echte alternatief ligt eigenlijk heel dichtbij…
Wat doe je?
Wat doe je als HR-directeur wanneer op het werk blijkt dat mensen elkaar niet voldoende aanspreken? Wat doe je als ouder wanneer je kind maar in bed blijft liggen terwijl het steeds krapper wordt om nog op tijd op school te komen? Steeds weer blijkt dat we heel snel naar goed bedoelde oplossingen grijpen. Op werk komt er een feedbacktraining en thuis roepen we toch weer een derde keer hoe laat het is.
Eigenaarschap
Steeds weer trekken we daarmee het eigenaarschap weg van waar het hoort te liggen. In het boek De oplossingenmachine laten Wouter Hart en Thom Verheggen op een pijnlijk confronterende wijze zien, hoe in ieder van ons vier rollen zitten die maken dat zowel thuis als op het werk de oplossingenmachine veel te hard aan staat. Wat de negatieve effecten daarvan zijn en hoe je dat anders kan. Op weg naar een cultuur van verantwoordelijkheid waarin niet moeten, maar willen het professionele uitgangspunt is.
de oplossingenmachine from Verder met de bedoeling on Vimeo.
Vanuit een soort automatisme zetten we continu spannende vraagstukken om naar kant-en-klare oplossingen voor een ander. Daarmee zijn we een soort lopende oplossingenmachine … Soms werkt dat heel goed – zeker om het op korte termijn op orde te krijgen, maar vaak zien we onvoldoende hoe kleine bijeffecten die we nauwelijks in de gaten hebben, uitgroeien tot ongewenste effecten. Waar al die kleine oplossingen per onderdeel uiteindelijk leiden tot wel heel veel drukte in het geheel. Of waar moeten – dat er soms natuurlijk ook gewoon even bij hoort – de overhand krijgt in hoe we kwaliteit op het werk beleven. Op het werk moeten we vaak een hoop. Terwijl willen vaak zoveel krachtiger is en we dan worden uitgenodigd te gaan staan voor een aanpak die ons wél past. Zeker in tijden van personeelskrapte kunnen we alle talenten en bevlogenheid bovendien goed gebruiken.
Anders doen
Wat als we het eens anders zouden doen? Niet de oplossingenmachine aanzetten, maar het spannende vraagstuk geven. Het eigen kompas aanzetten. ‘Van moeten naar willen’.
In een overzichtelijk schemaatje ziet dat er als volgt uit:
Bekijk maar eens een eigen voorbeeld van de oplossingenmachine langs dit perspectief. Je zult vrijwel altijd deze componenten tegenkomen.
Andersom werkt de oplossingenmachine ook
En andersom werkt het vaak ook. Als je de oplossingenmachine wilt opsporen: kijk simpelweg waar mensen iets moeten, waar het kompas is uitgezet, waar mensen tegenover elkaar staan of je het gevoel hebt dat een middel een doel op zich is geworden. Zeer waarschijnlijk kom je dan een – voor een ander bedachte – oplossing tegen. Een oplossing die maakt dat het spannende vraagstuk is weggenomen van waar het in essentie hoort te liggen.
Het gaat op veel werkplekken steeds meer over ‘werken vanuit de bedoeling’, over ‘verantwoordelijkheden lager leggen’, over ‘flexibiliteit en wendbaarheid’ en over ‘goed werkgeverschap’ in het omgaan met schaarste aan personeel. Welke kolom uit het schema gaat je dan helpen? De linker of de rechter? Precies! En daarom is het zo belangrijk dit mechanisme te doorgronden. Om de oplossingenmachine in organisaties – en dus in onszelf – te leren zien, te leren stopzetten of in ieder geval een stukje zachter te laten draaien.
Laten we eens wat dieper inzoomen op jouw eigen relatie tot die oplossingenmachine. Ben jij iemand die vooral oplossingen aan anderen geeft? Of moet je je juist vooral houden aan oplossingen van anderen?
Vier rollen van de oplossingenmachine
In ieder van ons zitten vier rollen die de oplossingenmachine in stand houden of vergroten. Alle vier de rollen kunnen we zelf activeren, maar voor alle vier de rollen is er ook een prima uitweg. In die uitweg wordt de oplossingenmachine juist wat sneller stopgezet.
De vier rollen die samen de oplossingenmachine in stand houden, staan in dit plaatje:
De twee bovenste personages zitten in een ‘bovenpositie’ en de twee onderste personages zitten in een ‘onderpositie’. Vaak gaat dat redelijk gelijk op met bestaande machtsrelaties, maar dat hoeft niet per se zo te zijn.
De manager heeft meestal een bovenpositie ten opzichte van het team, de docent ten opzichte van de leerling, de opdrachtgever ten opzichte van de opdrachtnemer en de ouder ten opzichte van het opgroeiende kind. Misschien voelt het voor jou soms ook letterlijk dat de regels of opdrachten ‘van boven’ komen. Ze worden je dan opgelegd en jij bevindt je dus juist in de onderpositie.
Tegelijkertijd hebben deze zelfde manager, docent en opdrachtgever ook een onderpositie ten opzichte van bijvoorbeeld hun baas, toezichthouder of financier. Als ouder hebben we een onderpositie ten opzichte van bijvoorbeeld de overheid of de voetbalbalclub die ons kind een kledingvoorschrift meegeeft.
Zo werkt de oplossingenmachine
Twee rollen initiëren de oplossingenmachine: de Afpakker en de Calimero. De andere twee rollen houden met hun reactie de oplossingenmachine vooral in stand. Doordat ze de Afpakker en Calimero daarop niet aanspreken, maar er in meegaan en er zo legitimiteit aan geven.
De Afpakker
We beginnen met de rol linksboven: de Afpakker. De Afpakker pakt het vraagstuk van een ander af, zonder dat de ander erom heeft gevraagd. Het is de rol van het ongevraagde advies en het tackelen van beren op de weg, nog voordat de ander het gevaar ziet. Vanuit de beste bedoelingen behoedt de Afpakker de ander voor gevaar of probeert hij de ander te ‘helpen’ tot een beter resultaat te komen.
Brave Hendrik
De rol linksonder is die van de Brave Hendrik. Al of niet onder stil protest volgt Brave Hendrik de oplossing van de Afpakker. Het is daarbij belangrijk te zien dat de Brave Hendrik zich op een bepaald niveau ook de kaas van het brood laat eten. En daar is wel een reden voor, want de oplossing van een ander volgen is ergens ook wel prettig. Brave Hendrik hoeft dan niet op te staan en er zelf iets van te maken. En als het misgaat, is het de schuld van de Afpakker. Maar iedere keer dat de Brave Hendrik de acties van een Afpakker accepteert, houdt hij de oplossingenmachine ook in stand. Dat is waarschijnlijk geen rol waarin de Brave Hendrik uiteindelijk veel voldoening zal vinden, omdat hij altijd de stem van een ander leeft. Ook als hij er de zin niet van inziet.
Calimero
Als je in het leven maar vaak genoeg in de Brave Hendrik-positie hebt gezeten, dan komt daaruit vroeg of laat vanzelf Calimerogedrag voort. Calimero wacht niet eens de oplossing van een ander af, maar geeft zelfs op voorhand het vraagstuk al weg. Dus waar Brave Hendrik de oplossingenmachine vooral niet stopt, is de Calimero degene die de oplossingenmachine juist snel aanroept bij iemand anders. Door toestemming te vragen, door wel heel snel te zeggen dat iets niet kan of niet mag, of door hulp te vragen voor iets wat Calimero eigenlijk best ook zelf kan: zeg maar wat ik moet doen. En met ieder aapje dat we weggeven, voedt ook Calimero de oplossingenmachine. Door zich klein op te stellen, roept Calimero het grote in de ander op en zo komen we bij de vierde rol.
Oppakker
Het is immers de Oppakker die het aapje van de Calimero op de schouder neemt. Met het aapje komt ook het probleem mee en als hij daarvoor dan de verantwoordelijkheid overneemt, is dat de aan-knop van de oplossingenmachine. Ook hier is het weer belangrijk te zien dat de Oppakker – door het aapje over te nemen – het Calimerogedrag bij de ander in stand houdt.
Als de Oppakker maar vaak genoeg heeft te maken met een Calimero, ontwikkelt de Oppakker zich vanzelf tot een Afpakker – die er op voorhand al voor zorgt dat er geen hulpvraag meer nodig zal zijn. En zo is de cirkel rond. Het verschil tussen de Afpakker en de Oppakker is dus de vraag of het initiatief vanuit de bovenpositie zelf komt – de Afpakker – of dat het een reactie is op de trigger vanuit de Calimero – de Oppakker.
Alle vier de rollen houden elkaar in stand en initiëren of legitimeren de oplossingenmachine en zo wordt de tekening nog iets verder ingevuld.
Als je er eens een tijdje op let, is er een grote kans dat je deze rollen volop om je heen gaat zien. Bij anderen, maar ongetwijfeld ook bij jezelf. Want waarschijnlijk heb jij ook alle vier de rollen in je zitten. Het is de vraag hoe bewust je je daarvan bent, wat voor jou de valkuilen zijn om in te trappen en wat je daarmee dan doet.
- Wil je meer weten over Werken uit de bedoeling? Kom dan naar het Event Verdraaide Organisaties >>>
- Wil je het boek De Oplossingenmachine bestellen? Dat kan op Boom.nl >>>
Bron: De Oplossingenmachine
Door: Wouter Hart, Thom Verheggen
