Dag Jaap,
Dank voor weer een heerlijke brief vol inspiratie. Al moest ik even door de NS-pijn heen. Ten tijde van die asperge-ordening (ProRail, NS, Railverkeersleiding etc) werkte ik daar met veel plezier. Ik was namelijk, net als vele NS-ers, treinfanaat. Zo’n sterke gedeelde passie met het product maakt dat een organisatie zichzelf wel ordent naar een goed geheel. Jammer dat daar raakvlakken in werden aangebracht. De afdeling waar ik werkte (managementopleidingen) werd ondergebracht bij een willekeurig trainingsbureau. Daar was geen sprake van gedeelde blauw-gele passie maar ging het om heel andere waarden. Van die tijd leerde ik dat raakvlakken aanbrengen garant staat voor gedoe. Dat zie je mooi terug op jouw foto met de prullenbakken en horen we regelmatig bij omroepberichten ten gevolge van vertraging. Daar klinkt een schuldvraag in door, niet een oplossing. Terwijl de bedoeling van elke partij toch zou moeten zijn om reizigers veilig en prettig heen en weer te brengen.
Over oplossingen gesproken… het vaccinatiebeleid, je stipte het al aan. Ook zoiets. Eerst talloze hokjes maken, categorieën naar leeftijd, beroep, kwetsbaarheid en of je al dan niet in aanraking komt met zo’n ander hokje.
En dan: raakvlakmanagement. Een oud echtpaar dat in twee verschillende hokjes valt (zij ouder dan 85, hij jonger), beroepsgroepen die voorrang willen (voor wíe ze willen blijft onbesproken), grijze gebieden (de administratieve kracht van een zorginstelling). De bedoeling – zo snel mogelijk heel Nederland vaccineren – is totaal uit het oog verloren.
Je hebt niet veel nodig om een opdracht goed te organiseren. Maak eerst de bedoeling helder, het hogere doel, en dat mag best flink ambitieus zijn. In VPRO tegenlicht ging het over een mooie wereld voor de volgende zeven (!) generaties. Als het maar verder weg light dan je eigen belang. Stel vervolgens samen vast waaraan je toetst of je de weg naar dat hogere doel op de goede manier aflegt, de gedeelde waarden. Wees daarin lekker uitgesproken zodat die waarden je verleiden het goed te doen. Zoiets als ‘samen’ of ‘verantwoordelijk’ daar kun je niet tegen zijn, maar helpt ook niet erg. Wat dacht je van ‘natuurvriendelijk tot in het kleinste detail’, of zoals het Rijnlandse ‘wie het weet mag het zeggen’. Op zich heb je aan een hoger doel met gedeelde waarden voldoende om ongeorganiseerd van start te kunnen gaan. Gaandeweg zullen er afspraken komen over handige manieren van werken. Bijvoorbeeld dat één iemand de administratie doet en niet ieder voor zich. Zeg maar ‘de organisatie’ zoals jij dat noemde in jouw brief. Is Rijnlands dan toch hetzelfde als Chaordisch? Ze beogen hetzelfde… Afkijken doen we allebei. Rijnlanders van de woongemeenschappen van de Rijn, Chaordisten van de natuur.
Inzoomen en uitzoomen
Van de natuur leren we het grote overlevingsmechanisme: inzoomen en uitzoomen. Inzoomen op je positie als vogel, uitzoomen naar de bedoeling van de zwerm. Dan gelden er maar drie regels: aanhaken op de (blauw-gele) bedoeling, dezelfde koers vliegen en botsingen vermijden. Daar zijn geen teamleiders, middle-managers, unitbaasjes of gedelegeerd leidinggevenden voor nodig. Dat is waarom start-ups zo lekker lopen als ze nog start-up zijn. Inzoomen op de professional, uitzoomen op het hogere doel en de gedeelde waarden. Zo kom ik bij jouw vraag. Je vroeg naar wat ik geleerd heb van Mathieu Weggeman. Veel. Heel veel. Maar het belangrijkste is: vertrouw op de professional. Geef ze de ruimte om te doen waar ze goed in zijn. Ieder mens wil het liefst zijn werk goed doen. Regels, procedures en dergelijke moeten voortkomen uit die behoefte, niet uit een centrale coördinatiebehoefte van iemand die z’n lijntje met het hogere doel kwijt is. Iemand die de baas van een verzorgingstehuis heeft gevaccineerd zal best zijn of haar werk goed hebben gedaan, maar niet in lijn met het hogere doel. Dat ligt niet aan die professional, maar aan de regels en procedures waaraan hij of zij met handen en voeten gebonden is. Die regels staan vaak goed werk (werken in het licht van de bedoeling) in de weg.
Nu ben ik meteen bij een grote paradox: Managers zouden professionals meer ruimte en vertrouwen moeten geven zodat het geheel er beter van wordt. En ja, daarmee maken ze hun eigen rol overbodig. Dus waarom zouden ze luisteren naar zo’n advies? Waar dan te beginnen?
Het Rijnlands gedachtengoed is in Nederland al veel breder verspreid dan het Chaordische. Maar omdat ze zo ontzettend veel op elkaar lijken kunnen Chaordisten wellicht van Rijnlanders leren. Kun je eens vertellen hoe dat Rijnland-zaadje zich heeft ontwikkeld tot de bloementuin die het nu is? Een werkend systeem is tenslotte niet voor niets werkend.
Een werkend systeem… Ik zie de oplossing! Het lukt ons om alle 18-plussers op één dag naar een stembus verleiden. Als we nu eens dat oproep-, logistieke en registratiesysteem gebruiken voor het vaccineren… Wordt het toch nog een mooie zomer!
Door: Nicoline Mulder
