Bij het creëren van een positief werkklimaat staan twee onderwerpen centraal: sociale veiligheid en psychologische veiligheid. Beide verwijzen naar verschillende aspecten van het welzijn van mensen in de organisatie.
Sociale veiligheid
Sociale veiligheid houdt in dat je beschermd bent en je je veilig voelt tegen schadelijk gedrag op de werkvloer. Dit omvat ongewenst gedrag zoals pesten, roddelen, discriminatie of seksueel grensoverschrijdend gedrag. Sociale veiligheid draait om de regels en afspraken die we hanteren om dit soort ongewenst gedrag te voorkomen en te adresseren wanneer het zich voordoet. Het omvat het beleid en de maatregelen die we treffen om een veilige werkomgeving te waarborgen. Een belangrijk voorbeeld hiervan is de rol van een vertrouwenspersoon, die fungeert als een aanspreekpunt en helderheid biedt over meldstructuren en het verschil tussen deze structuren.
Op het gebied van sociale veiligheid ligt een aanzienlijk deel van de verantwoordelijkheid bij de organisatie. Het is van belang dat medewerkers goed en up-to-date worden geïnformeerd over het herkennen van ongewenste situaties en de stappen die ze kunnen nemen als zich zo’n situatie voordoet. De belangrijkste uitdaging voor de organisatie is om medewerkers te motiveren en ervoor te zorgen dat ze zich serieus genomen voelen.
Psychologische veiligheid
Psychologische veiligheid ligt meer op individueel niveau en verwijst naar het gevoel van comfort, vertrouwen en vrijheid van mensen om zichzelf te zijn zonder angst voor negatieve consequenties voor hun eigenwaarde, status of carrière. Het gaat om het gevoel dat ze gedachten, ideeën, zorgen en fouten kunnen delen zonder dat dit leidt tot vernedering, afwijzing of vergelding.
Angstcultuur
In een cultuur van open communicatie bestaan sociale en psychologische veiligheid naast elkaar en zijn ze wederzijds afhankelijk. In organisaties zonder sociale en psychologische veiligheid heerst vaak een angstcultuur. Wanneer een organisatie zich uitsluitend richt op sociale veiligheid zonder aandacht voor psychologisch welzijn, ontstaat schijnveiligheid. Omgekeerd, als alleen psychologische veiligheid wordt bevorderd, voelen medewerkers zich mogelijk veilig binnen hun eigen team, maar niet binnen de organisatie als geheel. Beide vormen van veiligheid zijn essentieel voor een echt veilige en ondersteunende werkomgeving. Bij aantasting van hun sociale veiligheid kunnen mensen zich buitengesloten, niet gehoord of niet gerespecteerd voelen. Dit kan leiden tot terughoudendheid om deel te nemen aan groepsactiviteiten of om ideeën te delen. Aantasting van psychologische veiligheid kan leiden tot angst om zichzelf te uiten, gebrek aan vertrouwen in anderen, en zelfcensuur om negatieve consequenties te vermijden.
Hoewel de consequenties nauw verwant zijn en vaak samen optreden, helpt het begrijpen van deze nuances organisaties en vertrouwenspersonen om doelgerichter te werken aan een veilige en ondersteunende omgeving op sociaal en psychologisch niveau.
Overlap
In de praktijk overlappen sociale veiligheid en psychologische veiligheid elkaar vaak, omdat een gebrek aan vertrouwen in de groep (sociale veiligheid) direct kan leiden tot gevoelens van onzekerheid en zelfcensuur (psychologische veiligheid). Bij zowel sociale als psychologische veiligheid is het streven een werkomgeving te creëren waarin medewerkers zich gewaardeerd, gehoord en gerespecteerd voelen. Door deze gemeenschappelijke doelen te benadrukken, wordt duidelijk dat het niet zozeer om abstracte concepten gaat, maar om concrete voordelen voor individuen en organisaties. Praktische voorbeelden helpen om het belang van deze veiligheidsaspecten te illustreren. Denk aan situaties waarin open communicatie leidt tot betere teamprestaties, creativiteit en betrokkenheid bij medewerkers.
Praktische voorbeelden
Neem bijvoorbeeld een teamvergadering waarin een medewerker een idee deelt dat afwijkt van de gangbare praktijk. In een sociaal veilige omgeving voelen teamleden zich vrij om hun gedachten te uiten zonder bang te zijn voor negatieve reacties of afwijzing. Dit stimuleert een open uitwisseling van ideeën, wat kan leiden tot innovatie en betere besluitvorming. Een organisatie die psychologische veiligheid waarborgt, moedigt medewerkers en vertrouwenspersonen aan om eerlijke feedback te geven en te ontvangen. Medewerkers voelen zich comfortabel om zowel positieve als negatieve feedback te geven, wetende dat die constructief bedoeld is en niet zal leiden tot negatieve consequenties zoals reputatieschade of vergelding.
In geval van conflicten biedt een omgeving met veel sociale en psychologische veiligheid ruimte voor het bespreken van meningsverschillen, zonder dat medewerkers zich bedreigd hoeven te voelen. Vertrouwenspersonen helpen bij het bespreekbaar maken van de conflicten (de-escaleren) en het bevorderen van een constructieve dialoog. Organisaties die sociale veiligheid waarborgen, creëren zo een inclusieve cultuur waarin diversiteit wordt gewaardeerd en gerespecteerd. Iedereen voelt zich gewaardeerd om wie ze zijn, ongeacht hun achtergrond.
Bron: De proactieve vertrouwenspersoon
Door: Karin Bosman
