Duizelt het je ook? Verandering op verandering in de samenleving en in organisaties? Vanzelfsprekendheden die altijd zo heel gewoon leken en nu onder druk staan. Dat je vrolijk op vliegvakantie kunt gaan en je koffer dan ook aankomt. Je huis warm kunt stoken in de winter. Dat als je ziek wordt, je naar de huisarts of een ziekenhuis kunt gaan en dan goed geholpen wordt. Vrede op Europese bodem. Barmhartigheid en hulp aan de meest kwetsbaren. Elke ochtend naar je werk gaan. En daar je sociale netwerk hebben. Als schoolverlater gesocialiseerd worden door oudere collega’s bij het koffiezetapparaat in de mores van de organisatie. Dat er mannen en vrouwen op de wereld zijn. Die je ‘hij’ of ‘zij’ noemt. Dat feiten en meningen twee verschillende dingen zijn. Dat er genoeg personeel in een restaurant is. En rood de bovenste kleur van de vlag.
Sommige mensen zien alle snelle tuimelveranderingen als tekenen van ‘de grote transformatie’. Opwindend en hoopvol of juist een angstwekkende einde tijds- of complotgedachte. Voor antropologen is wat nu gebeurt niet zo vreemd. Grote resetgedachten en strubbelingen zien we vaak na een pandemie. Oude structuren zijn overhoopgegooid en vertrouwen in een overheid of medische stand die het ook niet kon oplossen is verdwenen. Er ontstaat onrust en daarmee verschijnen er nieuwe spelers op het machtsveld. Na een pandemie volgt dikwijls oorlog en chaos.
Tegenkracht op bijna dierlijk niveau
In mijzelf word ik een tegenkracht gewaar. Bijna op dierlijk niveau. Mijn behoefte aan klein, aan natuur, aan minder mensen zien, aan introversie neemt toe. Ik verkies vers eten boven blikjes en hout boven plastic. Vraag me bij verandertrajecten nog vaker af waarom het eigenlijk is geworden, zoals het is en of het écht wel anders moet. Ik post op social media meer lief en dichtbij. Ben wat conflictmijdender dan voorheen.
Deze zomer reisde ik naar Georgië. Land met oude en intense geschiedenis van overheersing en strijd. Het land waar je tsaristische-, Sovjet-, moderne architectuur dwars door elkaar heen vindt. Waar de Georgische orthodoxe kerk, Georgisch nationalisme en strijd met de grote stalen arm uit het oosten onlosmakelijk verbonden zijn. Waar mannen mannen zijn en vrouwen vrouwen en homorechten van generlei waarde zijn. Waar tot voor kort en heel soms nog steeds bruidskidnappingen plaatsvinden. Waar het christendom voet op Europese bodem vond. Waar op het platteland iedereen een AK geweer in de schuur heeft liggen en daar vrolijk mee op colaflesjes schiet. Waar familierecht in afgelegen dorpen nog geldt en men iconen kust bij het zweren op de waarheid. Land van samen eten, natuur, oude kloosters en bloemen.
Naast groot genieten van de schitterende natuur in de hoge Kaukasus tijdens een trekking van 80 km op hoogte lopen, was dit ook een reis die mijn antropologenhart weer keihard liet kloppen. Mijn motto ‘leren van wat we al weten, maar een beetje vergeten zijn in onze gebouwen van beton’, werd diep aangeraakt. Land van oude waarden en tradities. Ja, soms zelfs gekmakend conservatief voor hen die het anders willen. Maar wat schuilt er een kracht in familiewaarden, samen eten, zingen, toasten en voor elkaar zorgen tijdens de barre Kaukasuswinters.
Supra’s en Tamada’s
Op dit schilderij van Nikos Pirosmani, de ‘van Gogh van Georgië’, zie je een traditionele Georgische maaltijd afgebeeld. Dat heet een Supra. Eten is alles en in de Supra komt alles samen voor Georgiërs. Hoewel de gerechten en de wijn overheerlijk zijn, gaat het aan tafel vooral om de tradities en gebruiken. Om samen zijn. En om -gedoseerd- flink dronken worden. Een Supra volgt een vaste structuur en kent een strakke hiërarchie. De leider van een Supra is de Tamada of toastmaster. Hij, heel soms is de Tamada een vrouw, maar dat is wel erg hip, is rituelenbegeleider, aanbidder van de voorouders, zorgt dat verleden, heden en toekomst samenvallen, dat er harmonie is en aandacht voor de kookkunst van de vrouwen. Meestal is de Tamada de gastheer of oudste van het gezelschap. Bij grote feesten, zoals een bruiloft, is er een professionele Tamada; het is een hele kunst namelijk.
Tijdens mijn reis werd ik drie keer uitgenodigd om bij een Supra mee te tafelen, en zag ik een grote bruidssupra. Het is een prachtige ervaring om bij te wonen en mee te doen, en zou in menig boardroom een goede interventie zijn. Opnieuw stil staan bij wat er echt toe doet, waar je vandaan komt, waar je heen gaat met elkaar en wat geëerd wordt.
De toastmaster opent de Supra met een toast op het samenzijn en de gelegenheid wordt neergezet, zoals een bruiloft of herdenking. De vrouwen worden bedankt voor de lekkere gerechten. Supra’s zijn van oudsher gescheiden. Mannen en vrouwen zitten apart aan tafel en de vrouwen koken vooral. Bij modernere families zijn de Supra’s gemengd en toasten vrouwen mee. Na de openingstoast volgen er nog velen. Op de gezondheid, de vrede, het geloof, het vaderland Georgië en als er een gast is uit het buitenland op de band tussen de twee landen, het samenzijn, toekomst in studie en werk van de kinderen. Ook aan de mensen die er niet zijn wordt gedacht; er wordt bij stilgestaan dat ze ziek zijn en niet konden komen of moesten werken.
Respect en zachte aansluiting
Als de Tamada de toast heeft uitgebracht, vullende gasten die aan. Dat luistert nauw. Het is niet de bedoeling dat je een heel ander thema aansnijdt of in debat gaat met de Tamada, maar dat je altijd aansluit en delen van de zinnen gebruikt die de Tamada of de vorige spreker gebruikte. Zo kan de Tamada zeggen: we toasten op jullie als gasten uit Nederland en willen de band eren die wij hebben en die bijzonder is, omdat onze vorige president een Nederlandse vrouw had. Als gast kan je dan zeggen: dank je wel Tamada en ik wil graag toasten op de ontvangst door jullie vandaag, die onze band zal verstevigen waardoor wij in Nederland nog meer zullen kunnen vertellen over Georgië en de band tussen onze landen. Je begint dan dus niet opeens een discussie over al dan niet opname in EU-verband en de Russische invasie in Oekraïne of zoiets. Respect, zachte aansluiting en vermeerdering is het devies.
De rol van de Tamada is erop toezien dat dat ook gebeurt en dat er zacht wordt aangevuld, ook en juist als het alcoholpromilage van 60% van de zelf gebrouwen Cha Cha haar uitwerking begint te hebben. Wijn, zalig eten, Cha Cha, toasten, speeches die steeds langer worden (Georgiërs zijn breedsprakig) en zang vullen de avond en smeden een hechte band. Die zang is bijzonder. In Georgië en zeker in de hoge berggebieden van de Kaukasus wordt polyfoon gezongen. Drie- of meerstemmig, waarbij onder- en boventonen resoneren in het lijf. Muziekinstrumenten en dans zijn er ook bij grote Supra’s. Ook bij het polyfoon zingen is afstemmen en samen toon zoeken de kern waar alles om draait. Meegaan met de ander is belangrijker dan je eigen solo zingen. Collectiviteit heeft meer waarde dan je eigen individuele identiteitsbeleving. De groep gaat boven het individu.
Complexe taak
De taak van de Tamada is complex en draagt interessante leiderschapslessen in zich. Een goede Tamada beschikt over vier kwaliteiten. Ten eerste moet de Tamada welbespraakt zijn en goed kunnen communiceren op het niveau van de gasten. Sommige Tamada’s zijn ware poëten. Maar de Tamada kan zich niet verliezen in kunstzinnigheid, zoals sommige vrije geesten in organisaties nogal eens trachten te doen. Structuur is belangrijk en de Tamada is ook een uitstekende planner en organisator. Hij of zij rekent uit hoe lang de maaltijd duurt, welke toast er moeten worden uitgebracht, wat de volgorde van gerechten en gezangen is. Een Tamada is dus ook praktisch getalenteerd. Ten derde is de Tamada sensitief. Hij moet aanvoelen hoe dronken mensen zijn en dat mag niet te snel gaan. Ook probeert hij of zij de toast aan te passen op de sfeer en de emoties los te maken, maar niet te hoog te laten oplopen met al die AK’s (AK47, een machinegeweer – red) in de schuur.
Harmonie en eenheid is het streven, niet debat, verdeeldheid of ruzie. Je moet je voorstellen dat in de uiterst traditionele Kaukasus regio Svaneti, waar ik doorheen klom, er tot voor kort familievetes waren en bloed- en eerwraak. Bruidsruil en kidnapping van vrouwen kwamen geregeld voor. Ook nu nog wordt er bij ruzie over landbezit of moord nog liever het familierecht gehanteerd dan het overheidsrecht, ofschoon dat officieel verboden is.
‘Don’t make waves‘ is een belangrijke taak van de Tamada met al die explosieve lontjes. De Tamada en ook de andere gasten zullen ervoor zorgen dat niemand wordt vergeten bij het toasten; voor de mannen en de vrouwen, de ouderen en de jongeren, de levenden en de doden, diegene die er bij zijn en die er niet bij kunnen zijn wordt een mooi woord gezegd en vloeit de Cha Cha. Last but not least moet de Tamada rolbewust zijn. Van hem of haar wordt verwacht dat hij zelf ook meedrinkt en in feestelijke stemming is, maar hij mag nooit dronkenheid tonen of over grenzen gaan. Een leiderschapstest die menig politicus of CEO zwaar zal vallen en die dikwijls leidt tot gesprek, getuige de hetze rondom het feestje van Sanna Marin, premier van Finland.
Filmpje: Supra’s en Tamada’s
De kracht van dit verhaal
Lezers die bekend zijn met systemisch werken zijn vast al op het puntje van hun stoel gaan zitten bij het verhaal over Supra’s en Tamada’s. De Supra is een feest van vieren van wat er is, van erkenning en van heldere rollen. Verbinden van verleden aan heden en toekomst. Duidelijkheid en structuur bieden om juist daarbinnen los (en dronken) te kunnen zijn. Afstemmen voordat je verandering voorstelt. Eren van de geesten en goden en ieders bijdrage. Duidelijk leiderschap volgens vaste structuren. Respect voor rollen en eigen plekken.
Maar hee, da’s toch heel conservatief? Goeie vraag. In mijn tweeweekse reis heb ik best geworsteld met dit thema. Ik vond het namelijk zalig, de rust, reinheid, regelmaat. Vaste gewoontes en gebruiken. Prachtige mannen op paarden. Gezellig met de dames hangen in de keuken. Maar ja, als je wat anders wilt… carrière maken als vrouw, de kerk niet zo’n grote rol wilt laten spelen in je leven, je niet zo’n familiemens bent, je als man op mannen valt… Dan heb je het niet makkelijk in Georgië. Ik sprak met een aantal dames die berggids en bergbeklimmer zijn in de Svaneti regio. Ondernemen. Kunst maken en hotelletjes starten. En ik leerde wijze lessen over rustige verandering met respect voor de oude generatie: altijd de berggod dali vragen om toestemming voor je gaat klimmen en voorlichtingsavonden in de kleine dorpjes organiseren. Stap voor stap, easy going, zoals je een berg op gaat.
De kracht van de Supra en Tamada:
- 1. Eer het oude
- 2. Verander rustig en met respect voor wat was
- 3. Don’t make waves als het niet nodig is
- 4. Pak als leider duidelijk je plek en positie
- 5. Geef ook anderen hun plek en respecteer verschil in rollen en taken
- 6. Vul aan en borduur voort op wat er al is gezegd
- 7. Wees als leider sensitief
- 8. Verbind verleden, heden en toekomst aan elkaar
- 9. Benoem en bedank uitvoerig in je organisatie, vergeet de doden en afwezigen nooit
- 10. Wees je altijd bewust van je rol als leider, ook als je dronken bent
Meer informatie
Meer: in het boek Building Tribes zijn verhalen van over de hele wereld beschreven, in hun oorsprong en met de toepassing in de boardroom en op de werkvloer.
In de leergang Antropologische Teambegeleiding leer je werken met de kennis uit het boek. Als een ware Tamada weet je de energie van een groep feilloos te bespelen en te richten. Het is een leergang voor facilitators, teambegeleiders, trainers, teamcoaches, consultants, waarin je een enorme rugtas met werkvormen krijgt aangereikt vanuit de hele wereld. Hier vind je meer informatie. De volgende leergang start in april 2023.
Door: Danielle Braun
Danielle Braun is corporate antropoloog. Ze reist de wereld rond om van tribes overal op de wereld te leren hoe we moeten organiseren en veranderen. Danielle staat dagelijks als een van Nederlands topsprekers op het podium. Ze adviseert bestuurders over organisatie-verandering en bij taaie verander-vraagstukken. Is directeur van de Academie voor Organisatiecultuur. Ze is auteur van managementboek van het jaar 2016 ‘De Corporate Tribe van Building Tribes, Tribaal Kantoorgedoe, Da’s Gek en Patronen.
