Mensen die iets willen realiseren of bereiken, krijgen te maken met hun omgeving. Ze zullen proberen die omgeving te beïnvloeden en in beweging te krijgen. Dat deed men in de oudheid al en dat doet men nog steeds. We noemen het nu omgevingsmanagement.
Als vakgebied is omgevingsmanagement daarentegen wel relatief nieuw. Bewust alle belanghebbenden, ook wel stakeholders genoemd, betrekken bij de realisatie van een opgave (een organisatievraagstuk, project of programma) wordt beschouwd als een steeds belangrijkere factor voor succes. De aandacht voor dit jonge vakgebied neemt dan ook snel toe.Redenen voor omgevingsmanagement
Organisaties gaan om verschillende redenen met omgevingsmanagement aan de slag. Er zijn organisaties die omgevingsmanagement primair inzetten vanuit de behoefte een goed beeld te krijgen van mogelijke onzekerheden in hun omgeving. Ze willen hierbij vooral de voorspelbaarheid van de omgeving vergroten om opgaven binnen tijd en budget te kunnen realiseren. Er zijn ook organisaties die de omgeving benutten als bron van kennis en ervaring, waarbij omgevingsmanagement vooral wordt vormgegeven als een proces van cocreatie. Externe factoren, zoals wetten en regels, spelen ook een belangrijke rol. Zo vraagt de Omgevingswet, die naar verwachting in 2021 in werking zal treden, bij ingrijpende en complexe opgaven, om zorgvuldige betrokkenheid van burgers, bedrijven, maatschappelijke organisaties en bestuursorganen. Brede participatie en integrale afweging van belangen wordt door de overheid gezien als een belangrijke voorwaarde voor snellere en betere plan- en besluitvorming. Omgevingsmanagement is daarmee niet langer vrijblijvend. In steeds meer aanbestedingen moeten organisaties kunnen aangeven hoe zij met stakeholders om zullen gaan.Invulling van omgevingsmanagement
Zoals dat gaat met een vak in ontwikkeling, loopt de wijze waarop men invulling geeft aan omgevingsmanagement sterk uiteen. In sommige organisaties is het strategisch verankerd en worden er omgevingsmanagers, stakeholderadviseurs of participatiedirecteuren benoemd. In andere organisaties doet een projectleider of communicatiemedewerker het ‘erbij’. Zoveel organisaties, zoveel verschijningsvormen. Maar los van de vraag op welke plaats in een organisatie de verantwoordelijkheid idealiter gestalte krijgt, is de volgende vraag eigenlijk wezenlijker: hoe geef je omgevingsmanagement vorm? Ondanks alle goede intenties blijkt in de praktijk dat aandacht voor de omgeving lang niet altijd goed uitpakt. Talloze initiatieven lopen uit de tijd. Samenwerkingen beginnen soepel maar eindigen stroef. Weerstand van stakeholders neemt gedurende het traject alleen maar toe. Waarom gaat het toch zo vaak mis?Vertrouwen ontbreekt
Wat ontbreekt, is vertrouwen en gezamenlijkheid. Te vaak nog wordt omgevingsmanagement ingezet als poging de omgeving te controleren, te beheersen. Een benadering waarbij gedacht wordt vanuit een planbare werkelijkheid en waarbij de omgeving ondergeschikt is aan het doel van de opgave die gerealiseerd moet worden. Dat een dergelijke aanpak in de praktijk niet werkt, is niet zo verwonderlijk: mensen zijn steeds beter geïnformeerd, mondiger en komen op voor hun eigen belang. Professioneel omgevingsmanagement is gericht op samenwerking en biedt ruimte aan mensen en groepen om zo goed mogelijk voor hun eigen belangen op te komen, ook als er grote verschillen zijn. De insteek is dat de omgeving deelnemer wordt in plaats van toeschouwer, vanuit de overtuiging dat deze werkwijze dan tot een beter resultaat zal leiden. Centraal in deze benadering staan het werken aan vertrouwen en het realiseren van een opgave die van waarde is voor de initiatiefnemers én voor de stakeholders.Canvas Omgevingsmanagement
Het canvas is ontwikkeld op basis van jarenlange ervaring in het werkveld van omgevingsmanagement. Het is een instrument dat organisaties en teams in staat stelt om vooraf goed na te denken over wat een opgave betekent voor de omgeving en hoe stakeholders betrokken kunnen worden bij de opgave. Het canvas is een hulpmiddel. Het instrument zelf is niet door ons bedacht maar door Osterwalder en Pigneur2. Zij hebben het Business Model Canvas gelanceerd, bedoeld om een businessmodel op een visuele en gestructureerde manier in kaart te brengen. Andere voorbeelden waarbij gebruik wordt gemaakt van het canvas zijn Program Canvas en Project Canvas. Deze uitgaven hebben ons geïnspireerd om tot Canvas Omgevingsmanagement te komen: een visueel hulpmiddel om op professionele wijze invulling te geven aan omgevingsmanagement.
Ons boek is dan ook bedoeld voor professionals die behoefte hebben aan een praktisch hulpmiddel om een omgevingsproces te ontwerpen. Mensen die een complex project, programma of proces moeten initiëren of begeleiden: dat vraagt om een zorgvuldige benadering van de omgeving en het vermogen om partijen te verbinden. Denk bijvoorbeeld aan een:
- projectleider die gevraagd is een nieuw koelsysteem bij een grote supermarktketen te ontwikkelen en implementeren;
- programmamanager zorginnovatie die verantwoordelijk is voor het ontwikkelen van allerlei nieuwe processen en producten in de zorg;
- communicatiemanager die de contacten onderhoudt met de bewoners in verband met de realisatie van een nieuwe parkeergarage in een dichtbevolkte wijk;
- kwartiermaker voor de aanpak van criminaliteit in een achterstandswijk;
- projectdirecteur die verantwoordelijk is voor de aanleg van een warmtenet in de oude wijken van een grote stad;
- procesregisseur die een gebied energieneutraal wil maken;
- omgevingsmanager die als onderdeel van het projectteam werkt aan de verbreding van een autosnelweg.
