De rol van de leider is op veel plekken veranderd. Mensen praten terug, zijn hoger opgeleid, hebben toegang tot allerlei informatiebronnen. Daarom gaat er veel aandacht en energie uit naar het vraagstuk van de gemeenschappelijke visie en missie. Vaak in een poging om met heldere regels en een eenduidig verhaal het ‘obstakel van verschil’ weg te werken.
Leiders kunnen niet meer vanuit hun directiekamers overzicht hebben over alles en het voortdurend beter weten. Daarvoor zijn de vraagstukken te complex en is de wereld te veranderlijk. De leider kan zijn of haar werkelijkheid niet langer zomaar zonder geweld aan iemand opleggen. Zeker niet wanneer niemand de leider nog een almachtige goddelijke wijsheid toedicht. En dat is toch voor de meeste bestuurders, directeuren, afdelingshoofden, docenten en teamleiders nog even wennen. Cultuurvorming gaat niet (meer) over het namaken van uniformiteit, maar over het goed organiseren van diversiteit. Een belangrijke taak van leiders is het organiseren en faciliteren van zinvolle ontmoetingen in de grenszones.
Iedereen vindt ergens wat van
Iedereen heeft toegang tot meerdere werkelijkheden, denkt na, vindt ergens iets van. Het is daarom belangrijk dat iedereen, en zeker leiders, ziet dat we meerdere manieren nodig hebben om met onze diversiteit om te gaan. Natuurlijk moeten we wat basisdingen met elkaar afspreken om te kunnen samenwerken en -leven. Basisstructuren waarbinnen we kunnen bewegen, jammen zoals ik dat noem. Dat vraagt leiderschap, maar niet een leider die alles hoeft te weten en inhoudelijke sturing geeft. Het vraagt inclusief leiderschap, moedig leiderschap.
Leiders die durven sturen op overeenkomsten en op verschillen. Die in de spanning van conflicten stappen en niet aan de rand blijven toekijken hoe mensen zich door de ellende heen worstelen. Leiders die geen oplossingen hoeven te bieden, maar wel morele moed tonen door gesprekken aan te gaan en iedereen te horen.
We kunnen niet zonder leiders
Zoals Simon Sinek zegt in zijn boek Leaders eat last: leiders zorgen voor een veilige omgeving waarin mensen kunnen floreren. In ruil daarvoor krijgen leiders privileges, extra geld en lekker eten. Wanneer er gevaar dreigt, wordt van hen verwacht dat zij als eerste het gevaar te lijf gaan. In organisaties gaat het mis wanneer leiders bij gevaar hun eigen volk gaan aanvallen, door mensen te ontslaan en afdelingen te schrappen. Dat is breken met een diepmenselijk contract. Dat is weinig inclusief, en gekmakend voor de groep.
Mensen kunnen niet zonder leiders. Ook bij zelfsturing hebben we een goede bedding nodig, met heldere kaders en leiders die een omgeving creëren waarin mensen zich kunnen ontwikkelen. Als je als leider geen grenzen stelt, de moed niet hebt om lastige gesprekken aan te gaan en eisen te stellen aan gedrag en targets, gaat de potentiële kracht van de groep ook verloren. We willen leiders die meebewegen en ons uitdagen. Die een visie hebben op de toekomst, positie durven kiezen en niet terugschrikken voor morele beslissingen. Leiders die ruzies helpen oplossen, ethische gesprekken kunnen voeren en rijkdom eerlijk verdelen. Die ons vasthouden maar niet klemzetten. Diversiteit in goede banen leiden en benutten vraagt een mix van krachtig en verbindend leiderschap. Wel hebben we allemaal heel verschillende ideeën over hoe dit leiderschap eruit moet zien. Hoe directief het moet zijn, hoe formeel, hoe afstandelijk, hoe volgend, hoe sturend, hoe zorgzaam …
In tijden van onrust roepen mensen om een sterke leider
Hoe meer diversiteit, hoe meer subgroepen, des te meer grenszones, tegenstellingen en potentiële conflicten. Dit geeft onrust en onzekerheid. Over onszelf, de ander en de juiste route. En als je om je heen kijkt, zie je dat mensen in organisaties en samenlevingen juist dan gaan roepen om een sterke, charismatische leider. Eentje die weet hoe het zit, die grenzen oplegt, eigen groepen gaat helpen, een helder verhaal heeft en vaak vanuit de ongelijkheidsgedachte orde in de chaos komt scheppen. Roepen om zo´n leider is makkelijker dan zelf aanrommelen, want dan moeten we onze emoties onder ogen zien. Hoe kunnen we nu, juist in deze chaos en met zoveel verontrustende verschillen, uit blijven gaan van gelijkheid en tóch stevig inclusief leiderschap laten zien?
Inclusief leiderschap
Het helpt niet als leiders zich gedistantieerd en neutraal verheven boven de troepen opstellen. Diversiteit en inclusie vragen betrokkenheid en onafhankelijkheid. En dat is wat anders dan neutraliteit, leerde ik in een gesprek met Bart Brandsma, expert op het gebied van polarisatie. Neutraliteit, je mening voor je houden, maakt je ongrijpbaar en daardoor kwetsbaar voor aanvallen van alle kanten. Onafhankelijkheid is sterker en steunender. Om onafhankelijk te kunnen zijn, moet je je wel degelijk uitspreken. Zeggen waar je staat, wat je belangrijk vindt. En tegelijkertijd laten zien dat je openstaat voor andere meningen.
Bron: Jam Cultures
Door: Jitske Kramer
