Steekt jouw organisatie kostbare tijd en energie in ingewikkelde vormen van risicomanagement, maar levert dat weinig merkbare meerwaarde op? Worstelen jullie ook met het realiseren van organisatiedoelen, in een omgeving vol complexiteit en onzekerheid? Ga dan in risicodialoog. Maar hoe doe je dat? Martin van Staveren legt het uit, in drie blogs.
Dit is het eerste blog van de risicodialoog-trilogie. Ik geef je antwoorden op de drie basisvragen voor een risicodialoog: waarom, wat en hoe?
Waarom is een risicodialoog juist nu nodig?
Het is een cliché en het klopt: we werken en leven in dynamische, onzekere tijden. Dit maakt veel van onze vraagstukken en opgaven complex, zowel binnen de overheid en als voor bedrijven. Dit type vraagstukken wordt wel wicked problems of wilde vraagstukken genoemd.
Deze wilde vraagstukken bevatten allerlei factoren die elkaar beïnvloeden op een nooit volledig te voorspellen en te begrijpen manier. Toeval speelt ook een belangrijke rol, evenals emergentie: het spontaan ontstaan van nieuwe eigenschappen. Voorbeelden van wilde vraagstukken variëren van de energietransitie tot sociale veiligheid op de werkplek. Want, zoals de Amerikaanse hoogleraar Leidy Klotz stelt: ‘Simply introducing a human is enough to make a system unpredictable.’
Wat is voor organisaties dé grote valkuil voor het omgaan met de inherente complexiteit van wilde vraagstukken? Dat is ze te lijf gaan met te ingewikkelde benaderingen en modellen, bijvoorbeeld in de vorm van risicomanagement. Met vaak nog meer van hetzelfde, als de beoogde beheersing uitblijft. Dus nog meer regels, procedures en protocollen. Herkenbaar voor je? Wilde vraagstukken zijn zo niet te temmen. Sterker nog: ze worden zo alleen maar wilder.
Dus, waarom juist nu een risicodialoog? Omdat je voor omgaan met wilde vraagstukken, in je organisatie en zelfs thuis, een andere vorm van omgaan met onzekerheden en risico’s nodig hebt. Meer van hetzelfde, het gangbare risicomanagement, is een doodlopende weg. Een risicodialoog is zo’n andere vorm van risicomanagement. Daarom is een risicodialoog juist nu nodig.
Wat is een risicodialoog?
Het woord ‘dialoog’ is volledig ingeburgerd. Sterker nog, sommigen zien het als een modewoord, zoals filosoof, psycholoog en emeritus hoogleraar Dialogisch Leiderschap Rens van Loon:
‘[…] dialoog is een modewoord geworden, dat te pas en te onpas wordt gebruikt, zonder dat het duidelijk wordt waarom je een dialoog nodig hebt en geen gewoon gesprek, interview, discussie of debat.’
Definitie Risicodialoog
-
‘Een risicodialoog is een gesprek over expliciet, realistisch en gestructureerd omgaan met onzekerheden, risico’s en kansen, waarbij alle deelnemers aan het gesprek vrijmoedig spreken en openhartig luisteren.’
Voor een dialoog zijn vele definities in omloop. Maar wat is een risicodialoog? Google geeft ons hierover weinig concreets. Een risicodialoog zou meer moeten zijn dan ‘praten over risico’s’ of ‘een zich herhalend proces dat bestaat uit meerdere gesprekken’. Vanuit de gangbare definities voor een dialoog en een brede benadering van het begrip risico kom ik tot de volgende werkdefinitie:
‘Een risicodialoog is een gesprek over expliciet, realistisch en gestructureerd omgaan met onzekerheden, risico’s en kansen, waarbij alle deelnemers aan het gesprek vrijmoedig spreken en openhartig luisteren.’
Hoe werkt een risicodialoog?
Dit gaat tegen ons gevoel in: omgaan met wilde vraagstukken betekent juist níet beginnen met hele ingewikkelde benaderingen. Integendeel, het betekent om te beginnen een terugkeer naar de essentie. Voor risicomanagement betekent dit een vereenvoudiging van de gangbare risicostappen tot drie vragen. Deze vragen kan iedereen kan onthouden en ze kunnen in elk overleg aan de orde komen:
- Wat is het Doel?
- Wat is daarbij Onzeker?
- Wat staat ons te Doen?
Samen vormen deze vragen de DOD-aanpak, de meest compacte vorm van risicomanagement. De afgelopen jaren werd het me steeds duidelijker: alleen al het stellen van deze vragen leidt tot verrassende inzichten over doelen, de bijbehorende onzekerheden met daaruit volgende risico’s en kansen, en wat daar al dan niet aan te doen.
Door samen de antwoorden op deze vragen te verkennen worden doelen scherper. Ook ontstaat er helderheid over risico’s met eventuele negatieve gevolgen voor de doelen én kansen die juist positieve effecten hebben. Door het beantwoorden van de derde Doen-vraag ontvouwt zicht een concreet handelingsperspectief: wat gaan we doen om onze doelen – in de meest brede betekenis van het woord – te realiseren, ondanks de risico’s en met het benutten van kansen?
Met de antwoorden op het waarom, wat en hoe voor de risicodialoog hebben we de nu de basis gelegd voor een risicodialoog. Je kunt vanaf nu beginnen met het stellen en beantwoorden van de DOD-vragen. Oftewel, je kunt nu al aan de slag met de risicodialoog!
Door: Martin van Staveren
Martin van Staveren schrijft, spreekt, doceert en adviseert organisaties over anders omgaan met onzekerheden, risico’s én kansen. Hij ontwikkelde het gedachtegoed van risicogestuurd werken met risicoleiderschap. Vanuit zijn bureau VSRM helpt hij organisaties om dit nieuwe perspectief op risicomanagement te ontwikkelen. Hij schreef hierover de boeken Risicogestuurd werken in de praktijk (2015), Risicoleiderschap (2018) en Iedereen Risicoleider (2020) en Risicodialoog: Gericht aan de slag met de Doel-Onzeker-Doen-aanpak.
