Grosso modo zijn er negen essenties van leiderschap, zo vindt leiderschapsexpert Jaap Boonstra in het boek Perspectieven op Leiderschap.
Essenties van leiderschap
Achtereenvolgens zijn de negen essenties van leiderschap:
- betekenis geven aan gebeurtenissen;
- oog voor omgeving en klantwaarde;
- invulling geven aan missie en visie;
- samenspel organiseren en vitale coalities vormen;
- richting en ruimte geven, dan wel resultaat en rekenschap vragen;
- waarderen wat er is en verschil benutten;
- resultaten zichtbaar maken en successen vieren;
- zelfbewust en sociaal bewust handelen;
- weloverwogen kiezen van een veranderaanpak.
Betekenis geven
De situatie te kunnen duiden is de eerste van de essenties van leiderschap. De betekenis kleurt de situatie en geeft richting aan gedrag. Als het voortbestaan van een bedrijf op het spel staat, leidt dat soms tot een verlammende onzekerheid. Mensen die dan het initiatief nemen, de situatie duiden en een richting aangeven, bieden een nieuw perspectief op de bestaande situatie en op de toekomst. Daardoor inspireren ze anderen om mee op pad te gaan en de nieuwe toekomst waar te maken. In crisissituaties treden leiders als zingevers naar voren om de situatie te benoemen en aan te pakken. Ze beseffen dat ze de verandering niet alleen kunnen realiseren en verzamelen mensen om zich heen om mee te doen. In situaties waarin er geen crisis is, treden leiders als gangmakers naar voren om samen te werken aan vernieuwing zodat het bedrijf zich kan kwalificeren voor de toekomst.
Leiders geven richting aan voor de gewenste of noodzakelijke veranderingen. Ze benoemen gebeurtenissen, delen interpretaties en nodigen anderen uit om hun visie te delen. Ze stellen prioriteiten en weten wanneer ze door moeten pakken om ruimte te maken in belemmerende systemen, structuren of patronen. Ze geven richting door helder te maken waar het bedrijf voor staat.
Oog voor omgeving en klantwaarde
Leiders hebben oog voor wat er in de omgeving gaande is. Ze weten wat er speelt binnen en buiten de organisatie. Ze zetten de klantwaarde voorop. Ze delen ervaringen en door het vertellen van verhalen geven ze richting en betekenis. Door richting te geven, bieden ze ruimte. Concrete verhalen zijn betekenisvol en kunnen mensen prikkelen en inspireren. Verhalen kunnen gemakkelijk worden doorverteld aan anderen. In bedrijven warrelen doorgaans allerlei verhalen rond over de geschiedenis van de organisatie, de helden en de antihelden, en over bijzondere gebeurtenissen. Uit de verhalen valt te leren hoe het eraan toegaat en wat de waarden en normen zijn. Door nieuwe verhalen toe te voegen, komt er ruimte voor verandering van de leidende waarden. Met nieuwe verhalen worden mensen in hun verbeeldingskracht geprikkeld en krijgen ze zicht op de toekomst.
Betekenisvolle leiders geven bewust aandacht aan specifieke voorvallen en gebeurtenissen. Ze zijn expliciet in wat ze belangrijk vinden, waar ze waarde aan hechten en wat ze beslist niet willen. Daarmee creëren ze ruimte voor dialoog en daarin geven ze betekenis. Ze schetsen een aanlokkelijk toekomstbeeld, vertellen verhalen en inspireren daarmee anderen om mee te doen.
Invulling geven aan missie en visie
Bij de zijnswaarde van een organisatie gaat het om de missie en visie van een organisatie, de betekenis voor klanten, de maatschappelijke betekenis, de kracht en identiteit van de organisatie, en om de positie ten opzichte van andere organisaties. Organisaties die succesvol zijn, hebben helder voor ogen wat hun missie is, wat de behoeften van hun klanten zijn en hoe ze daar invulling aan kunnen geven. Met deze derde van de essenties van leiderschap onderscheiden ze zich door waarde te creëren voor hun klanten. Ze hebben een herkenbare identiteit en kiezen een marktpositie op basis van hun unieke kwaliteiten. Het gaat bij de zijnswaarde om vier samenhangende invalshoeken. Deze invalshoeken zijn: waar staan we voor, waar gaan we voor, wat is onze unieke kracht en welke waardepropositie kiezen we. Een belangrijke opgave voor leiders is om duidelijk te maken wat de identiteit en betekenis van een organisatie zijn en hoe missie en visie hiermee samenhangen.
Leiders die succesvol zijn, kennen de geschiedenis van de organisatie en zijn daar trots op. Ze weten waarvoor de organisatie staat en gaat en expliciteren de missie en visie van de organisatie met herkenbare verhalen. Ze articuleren ook wat de organisatie niet wil zijn en welk gedrag niet passend is. Ze bewaken de kern en de bedoeling van de organisatie. Ze kennen de unieke kwaliteiten van de organisatie en de mensen die daarin werken. Ze weten waarvoor ze gaan en durven positie te kiezen.
Vitale coalities vormen
Organiseren en veranderen verlangt samenspel. Leiders snappen dat. Ze zoeken iedere keer naar een vitale coalitie die kan bijdragen aan resultaat, of die een verandering kan trekken. Iedere keer is de keuze anders. De coalitie kan breed zijn of juist smal, kan bestaan uit mensen van binnen de organisatie of ook mensen van buiten bevatten. Het komt erop aan om verbondenheid te creëren en een coalitie te vormen met mensen die hun nek durven uitsteken en die initiatief willen nemen. Bij samenspel hoort ook tegenspel. Het organiseren van tegenspel kan voorkomen dat er een tunnelvisie ontstaat waarin de eigen oplossing als de beste of zelfs enige oplossing wordt gezien. Tegenspel kan mensen uitdagen om verder te kijken dan ze gebruikelijk doen of om grenzen op te zoeken. Fricties zijn vaak een motor voor creativiteit en vernieuwing.
Succesvolle leiders streven naar ruimte voor verschil in de coalities die ze vormen. Ze zoeken mensen die hen tegenspreken en ze bouwen een team van mensen met verschillende achtergronden en kwaliteiten. Ze zijn in staat om dit verschil te benutten en diversiteit te waarderen.
Richting en ruimte geven, resultaat en rekenschap vragen
Dit is misschien wel de meest lastige essentie van leiderschap. In veel organisaties speelt de vraag hoe er ruimte kan komen voor professionals en medewerkers om initiatief, creativiteit en ondernemingszin te tonen. Door richting te geven vanuit de zijnswaarde, de klantwaarde en de kernwaarden, ontstaat er ruimte voor mensen om initiatief te nemen en te experimenteren met vernieuwing. Mensen in een bedrijf die experimenteren met nieuwe vormen van samenwerking en werkuitvoering, ontwikkelen nieuwe gedragspatronen. Ze creëren in hun samenwerking nieuwe waarden en dragen deze over op anderen. Er is richting nodig om ruimte te kunnen geven.
De richting krijgt vorm door helder te maken waar het bedrijf voor staat en gaat, wat de klantwaarde is en welke kernwaarden essentieel zijn. In de ruimte is variëteit wenselijk in de initiatieven die worden genomen en de experimenten die worden opgepakt. Daardoor ontwikkelt zich een netwerk van mensen die steeds andere relaties aangaan en andere posities bekleden. De mensen in dit netwerk vertellen en delen met elkaar hun ervaringen, waardoor een gemeenschappelijke betekenis ontstaat.
Leiders die vernieuwing nastreven steunen initiatieven van professionals die aan vernieuwing willen werken. In de samenspraak tussen leiding en professionals ontstaat richting en wordt de ruimte steeds verder ingevuld. Het mobiliseren van de schaamte of trots van professionals kan een sterke basis zijn voor verandering. Het articuleren van een visie en het formuleren van ambities geeft richting. Wie richting en ruimte geeft, mag resultaten en rekenschap vragen. Leiders bespreken daarom met de professionals de voortgang en de behaalde resultaten en samen delen ze de opgedane ervaringen met anderen. Richting, ruimte, resultaat en rekenschap vormen een viereenheid in vernieuwingsprocessen.
Waarderen en successen vieren
Het geven van waardering is de achtse van de essenties van leiderschap en is een krachtige bron om mensen te motiveren en veranderingen te realiseren. Het is een kunst om oog te hebben voor de kracht die in een organisatie aanwezig is, juist ook als het even minder goed gaat. Leiders in organisaties zijn zich bewust van het verleden en erkennen de bijdragen van hun voorgangers. Ze waarderen wat er is en benutten het verschil, waarmee we de zesde essentie van leiderschap te pakken hebben. Ze weten anderen te waarderen voor hun bijdragen in het bedrijf. In een veranderingsproces betrekken ze anderen om mee te doen, geven ze ruimte voor emoties en zeggen ze eerlijk wat de verandering behelst. Succesvolle leiders waarderen verschil, bouwen aan vertrouwen en benutten conflicten om betekenis te geven aan de culturele waarden in het bedrijf.
Leiders waarderen wat er is en durven zich kwetsbaar op te stellen. Daardoor ontstaat een gevoel van onderling begrip en verbondenheid. De leider verwerft hiermee respect van zijn mensen en laat zien dat er in bedrijven nu eenmaal fouten worden gemaakt en dat het belangrijk is die fouten bespreekbaar te maken en ze niet toe te dekken vanuit angst of arrogantie. Dit voorbeeldgedrag is essentieel in het ontwikkelen van vertrouwen.
Weloverwogen kiezen van een veranderaanpak
Veranderen begint met stilstaan. Het gaat niet alleen om het achterhalen van de aanleiding voor de verandering en het begrijpen van de bestaande organisatiecultuur, het gaat ook om het doordenken van een passende veranderaanpak. Er is geen beste manier van veranderen. Iedere keer weer gaat het om het maken van bewuste keuzen voor de inrichting van een veranderproces die aansluit bij de aanleiding en de ambities van de organisatie. Succesvolle verandering verlangt een visie op de toekomst. En het verlangt een gezamenlijke inspanning van mensen die veranderingen kunnen realiseren. Leiders die werken aan een organisatieverandering kiezen meestal voor een stapsgewijze veranderaanpak waarbij medewerkers worden betrokken.
Maar in crisissituaties weten ze te versnellen en door te pakken, om daarna weer te vertragen als het gaat om het veranderen van omgangsvormen, werkwijzen en de onderliggende waarden en normen. Ze maken tempo als de dienstverlening onder druk komt en nemen rust om ervan te leren als het juist goed gaat. Het bewust omgaan met tijd als ingrediënt van de veranderaanpak is een succesfactor voor verandering.
Bron: Perspectieven op leiderschap
Door: Jaap Boonstra
Het boek: Perspectieven op Leiderschap
In Perspectieven op leiderschap bundelen gerenommeerde auteurs hun krachten en geven een breed perspectief van leiderschap. In acht hoofdstukken geven ze actuele inzichten, praktijkvoorbeelden en concrete suggesties om effectief te zijn als leider in organisaties. U krijgt antwoord op de vele vragen die leven rond leiderschap en u wordt uitgenodigd om uw eigen leiderschapskwaliteiten te verdiepen en versterken. Ook komen de essenties van leiderschap duidelijk terug.
