Heel vaak wordt er een onderscheid gemaakt tussen leiders en managers. Dit onderscheid kan helpen om een beter beeld te krijgen van leiderschap. Maar tegelijkertijd is het een misvatting dat leiders en managers verschillende mensen zijn waarbij managers de dingen goed doen en leiders de goede dingen doen.
Conflicterende managementprocessen
Het gaat niet om verschillende mensen, maar om vier conflicterende managementprocessen die nauw met elkaar samenhangen. Die vier processen zijn achtereenvolgens:
- interne beheersing
- boeken van resultaat
- samenbrengen van mensen
- verkennen van de buitenwereld.
Interne beheersing is vereist om de bedrijfsvoering op orde te houden en te weten hoe het ervoor staat. Het boeken van resultaten is noodzakelijk om te overleven. Het samenbrengen en stimuleren van mensen is nodig om enthousiasme te houden. Het verkennen van de buitenwereld is essentieel om een goede marktpositie te behouden en te kunnen vernieuwen.
Management richt zich meer op interne beheersing, het uitzetten van een vaste koers en het boeken van resultaten. Managers maken en volgen regels. Leiderschap richt zich meer op het verbeelden van een toekomst en het samenbrengen van mensen om vernieuwingen te realiseren. Leiders veranderen regels.
Vaste koers uitzetten of toekomst verbeelden
Managers richten zich vooral op het uitzetten van een vaste route in een voorspelbare omgeving, en op het aansturen van mensen op basis van een zakelijk contract. Structuren en systemen worden ingericht op basis van rationele principes. Samenwerking wordt vormgegeven in zakelijke arrangementen waarbij de investeringen en opbrengsten contractueel worden vastgelegd. Leiders richten zich daarentegen meer op het zoeken naar een richting in een onzekere omgeving en op het motiveren van mensen met een inspirerende visie. Het gaat om het creëren van saamhorigheid en het uitspreken van vertrouwen in de eigen kracht van mensen. Samenwerking krijgt vorm vanuit vitale coalities en door het realiseren van betrokkenheid vanuit een gedeelde toekomstvisie.
Ruimte scheppen of regels volgen
In turbulente en onzekere tijden is er een roep om leiderschap. Juist in turbulente tijden is een heldere missie voor een bedrijf noodzakelijk en is speelruimte nodig om op alle niveaus in te spelen op de omgeving. Een inspirerende missie geeft richting aan gedrag en biedt ruimte om te handelen. De leider formuleert niet alleen een inspirerende visie maar streeft ook naar geloofwaardigheid en vertrouwen. Echte leiders zijn zich bewust van het keurslijf van strakke beleidsregels en bureaucratische structuren. De uitdaging voor hedendaagse leiders is om binnen starre en complexe structuren ruimte te scheppen waarin mensen trots kunnen zijn op het resultaat van hun werk.
Managers laten zich in sterke mate de weg wijzen door hun systemen, programma’s en doctrines. Zij weten hoe het ervoor staat. Tegenwoordig worden managers vaak afgeschilderd als belust op controle en beheersing. De manager lijkt de dader. Door hun optreden beknellen ze anderen in hun werk en doden ze creativiteit, zo lijkt de heersende mening. Hun optreden zou dan leiden tot bureaucratisering van het werk en toenemende regeldruk.
De vraag is of de toenemende regelgeving, de invoering van beheerssystemen en een toenemende controledrift te wijten zijn aan de managers. Vermoedelijk niet. Managers zijn daders in de zin dat ze taken uitvoeren en daden verrichten. De zorgen en problemen van managers zijn niet anders dan van andere uitvoerenden.
Zekerheid zoeken of onzekerheid omarmen
Managers voelen zich vaak onmachtig. Ze worden geacht een organisatie te leiden en ervaren geregeld dat hun daden weinig of helemaal geen uitwerking hebben, totaal anders uitpakken, of veel harder aankomen dan hun bedoeling was. Ze maken zich zorgen over de interne samenwerking, hoe vernieuwing op gang kan worden gebracht, hoe resultaat kan worden geboekt, hoe zorgvuldig kan worden gewerkt en verantwoording kan worden afgelegd. Ze proberen zekerheid te zoeken in voorspelbaar handelen.
Leiders voelen zich vaak een speelbal van beleid of strategische beslissingen die elders worden genomen. Leiders grijpen deze onzekerheid aan om speelruimte te maken, beweging te organiseren en spelregels te veranderen. Ze nemen risico’s in de overtuiging dat niets doen tot niets leidt. Ze initiëren verandering en zijn bereid daarin risico’s te nemen. In de verandering monitoren ze voortgang, zijn ze alert op consequenties en voortdurend in staat om veranderingen bij te stellen.
De kunst van leiderschap is om de spanningen te hanteren tussen de vier conflicterende processen van beheersing, resultaat, inspiratie en innovatie. Het besturen van een organisatie vereist niet alleen leiderschap, maar ook hoogwaardige managementvaardigheden. Managers en leiders trekken samen op en hebben beiden kwaliteiten.
Wat betekent dit nu voor uw eigen leiderschap? Bent u meer gericht op structuren en systemen, en zekerheid en orde? Of bent u meer gericht op inspiratie en innovatie, en chaos en beweging? Wat geeft u energie en waar ligt uw kracht? En hoe vult u de managementprocessen in waar u zelf minder belangstelling voor heeft? Dit zijn belangrijke vragen. Kortom: leiders en managers hebben elkaar nodig in het balanceren tussen stabiliteit en vernieuwing.
Bron: Perspectieven op leiderschap
Door: Jaap Boonstra
Het boek: Perspectieven op leiderschap
In Perspectieven op leiderschap bundelen gerenommeerde auteurs hun krachten en geven een breed perspectief van leiderschap. In acht hoofdstukken geven ze actuele inzichten, praktijkvoorbeelden en concrete suggesties om effectief te zijn als leider in organisaties. U krijgt antwoord op de vele vragen die leven rond leiderschap en u wordt uitgenodigd om uw eigen leiderschapskwaliteiten te verdiepen en versterken.
