Tegenwoordig wordt er veel geschreven over leiderschap. En dat is terecht want de huidige maatschappij waarin vele veranderingen aan de orde zijn – van participatie tot informatietechnologie – vraagt om nieuw leiderschap. Maar wat is dat dan? Veel leiderschapsstijlen zijn beschreven en in de praktijk getest. Een snelle greep uit deze omschrijvingen: autoritair, directief, situationeel, persoonlijk, vrouwelijk, natuurlijk, inspirerend, authentiek, mensgericht, verbindend, bezielend, en dienend. Zo te lezen is er zogezegd voor ‘elk wat wils’. Maar is dat wel zo?
Toenemende belangstelling voor dienend leiderschap
Over de laatst genoemde vorm – dienend leiderschap (Servant-Leadership) gaat deze column. De laatste jaren is er sprake van een toenemende belangstelling voor de dienende leiderschapsstijl. High potentials hebben onder andere in het handvest Nieuw leiderschap aangegeven dat ze graag willen werken voor een servant-leader en / of voor organisaties en bedrijven die werken volgens deze filosofie. Daar sluit de benadering van Ricardo Semler en van Lars Kolind ook bij aan.
Dienend leiderschap sluit naadloos aan bij de trends en ontwikkelingen als talentmanagement en “the war for talent”. Maar wat te denken van de volgende bewegingen op de werkvloer en in de maatschappij. Herkent u ze?
- Van power leaders naar servant-leaders.
- Van controle naar vertrouwen.
- Van management naar (nieuw) leiderschap.
- Van shareholders naar stakeholders.
Mede onder invloed van social media, maar ook ingegeven door de publieke verontwaardiging over graaicultuur en exorbitante beloningen in combinatie met de bezorgdheid voor natuur en milieu, kwam dienend leiderschap op de kaart te staan. Bedrijven en organisaties die autoritair, top-down en directief leiderschap aanhangen, hebben vroeg of laat geen toekomst meer. Als getalenteerde medewerk(st)ers een bedrijf of organisatie de rug toekeren dan komen daar geen anderen voor terug. Als je de “war for talent” verliest sta je met lege handen.
Niets meer missen?
Schrijf je dan in voor onze nieuwsbrief
Introductie van dienend leiderschap
Robert K. Greenleaf introduceerde in 1970 het begrip ‘Dienend-Leiderschap’. Dienend leiderschap is eigenlijk zo oud als de mensheid zelf, maar Greenleaf zette het op (weer) op de kaart door deze vorm van leiding geven te benoemen en te beschrijven. En daardoor maakte hij mensen bewust van deze vorm van leiderschap. Greenleaf: “Het begint met het natuurlijke gevoel dat men in de eerste plaats wil dienen. Daarna maakt men bewust een keus om te trachten te leiden. Het verschil met andere vormen van leiderschap is gelegen in de zorg die een dienend leider ten eerste besteedt aan het tegemoet komen aan de voornaamste prioriteiten van anderen.”
Er zijn sprekers en schrijvers die dienend leiderschap aanvliegen vanuit geloof. Daar is veel voor te zeggen, maar draagt ook het risico in zich, dat de toehoorder c.q. lezer niet ontvankelijk is voor de boodschap. Dat is een gemiste kans.
Over gemiste kansen gesproken. Er zijn overigens ook veel managers en bestuurders die niet of nauwelijks op de hoogte van deze trends en ontwikkelingen. Dat is een punt van zorg. Professor Jan Rotmans schreef het boek ‘In het oog van de orkaan’. Hij schrijft: “Het lijkt er echt op, dat veel managers “In het oog van de orkaan” zitten. Ze weten niet wat er speelt. Er zijn signalen genoeg, maar je moet ze wel zien en er mee aan de slag. De storm raast en heeft een hoge kracht. Het is een kwestie van tijd voordat ze het gaan inzien en ervaren.”
10 karakteristieken van dienend leiderschap
Wat is nu concreet dienend leiderschap? Waardoor onderscheidt deze vorm van leidinggeven zich?
Larry Spears, voormalig CEO van The Robert K. Greenleaf Center for Servant-Leadership, heeft het gedachtegoed van Greenleaf daarom samengevat in tien karakteristieken.
- Luisteren
Een dienend leider verstaat de kunst van het luisteren. Dat is een kunst die lang niet iedereen verstaat - Empathie
Empathie of inlevingsvermogen is een wezenlijk kenmerk van een dienend leider. Het is een belangrijke eigenschap, omdat die beantwoordt aan het verlangen van mensen om serieus genomen te worden, gezien en gehoord te worden. - Helend vermogen
Helend vermogen is het vermogen om mensen ‘heel’ te maken. En je bent ‘heel’ als je in balans bent met jezelf en je omgeving. - Commitment aan de groei van mensen
Dienend leiderschap draait om de wensen om mensen tot hun recht te laten komen. Daarom zal een dienend leider altijd inzetten op groei van zijn of haar medewerkers – zowel op het persoonlijk vlak als professioneel. Dienend leiderschap is dan ook altijd gekoppeld aan coaching. - Bouwen aan gemeenschap
Aan de basis van dienend leiderschap ligt het idee dat de mens een sociaal wezen is. Ieder mens is onderdeel van een groter geheel en daarin ligt ook zijn kracht. Samen krijg je niet alleen meer voor elkaar, maar je kunt ook steun, warmte en stimulans ontlenen aan de groep. - Bewustzijn
Zoals het woord aangeeft, betekent bewustzijn op een bewuste manier in het leven staan. Dat is minder makkelijk dan het lijkt. Veel dingen gebeuren op de automatische piloot en vaak zijn we tijdens ons werk in gedachten met iets anders bezig. Dienend leiderschap zorgt ervoor dat je een groter bewustzijn krijgt. - Overtuigingskracht
Alle aandacht voor dienen laat onverlet dat een leider ook gewoon moet leiden. Hij of zij moet de richting aangeven en mensen in beweging krijgen. Niet via dwang, maar via overtuigingskracht. Werkelijke overtuigingskracht is meer dan een goed betoog. Het berust ook op morele autoriteit. - Conceptualiseren
Nieuwe dingen ontstaan uit dromen. Uit het vermogen om te kijken voorbij de bestaande kaders. Maar met dromen alleen kom je nergens. Om de dromen handen en voeten te geven, moet de droom worden ingebed in de realiteit. Je moet dus in actie komen, de juiste maatregelen treffen en werken vanuit een concept. Dat concept fungeert als kompas. Het geeft de richting aan en dient als ijkpunt om te kijken of je nog wel op de juiste weg bent. Met de juiste mix van droom en daad kun je je eigen werkelijkheid creëren. - Vooruitzien
Vooruitzien is het vermogen om te anticiperen, in te spelen op situaties vanuit een brede ervaring. De intuïtie is daarbij heel belangrijk. Iedereen beschikt erover, maar lang niet iedereen durft er ook op te vertrouwen. - Rentmeesterschap
In een wereld waarin grondstoffen langzaam maar zeker uitgeput raken en de aarde schijnbaar onomkeerbare schade wordt toegebracht, is duurzaamheid een belangrijk begrip. Een dienend leider kent zijn verantwoordelijkheid voor de omgeving en gedraagt zich als een goed rentmeester. Dat betekent dat hij of zij verder kijkt dan vandaag en op verantwoorde wijze met de omgeving en het milieu omgaan.
Het is geen hype, maar een onomkeerbare trend
Dat dienend leiderschap werkt blijkt uit snel groeiende bedrijven die het gedachtegoed van Greenleaf/Semler hebben omarmd. Een paar voorbeelden. Het bouwbedrijf Kesselaar en zoon en Bruggink & van der Velden (advocaten en belastingadviseurs) hebben de afgelopen twee jaar de titel “Het slimste bedrijf van Nederland” gekregen. Succesvolle bedrijven die erkenning krijgen voor hun moderne visie over bedrijfsvoering!
Het bouwbedrijf van Rene Kesselaar en zoon realiseerde een groei van 88%, terwijl het gros van de bouwbedrijven de grootste moeite hebben om te overleven. Er zijn meer mooie voorbeelden. Finext en Effectory met meer dan 150 medewerk(st)ers of Drukkerij Wedding in Harderwijk. Wedding realiseert onder leiding van de Nederlandse Ricardo Semler, Carin Wormsbecher 8% meer bruto-winst in vergelijking met de benchmark.
Aanbevolen boeken
- Ontmanagen voor managers – Thom Verheggen
- Unboss van Lars Kolind, de Europese Ricardo Semler
- Semco in de polder – Allard Droste
- Dienend-Leiderschap – Inge Nuijten
Door: Koos Groenewoud
