Over leidinggeven en leiderschap zijn vele honderden definities gegeven, waaronder die van grootheden als Peter Drucker. Maar toch kloppen sommigen van deze definities uiteindelijk niet, zo schrijft managementwetenschapper Bas Kodden. Wat betekent leiderschap nu eigenlijk en welke definities van leidinggeven zijn er wel te gebruiken?
Twee vormen van leiderschap
Leiderschap kent twee vormen. Leidinggeven aan anderen én leidinggeven aan jezelf. Vaak wordt gesproken over leiderschap wanneer leidinggeven aan anderen wordt bedoeld. Leiderschap als leider-gever-schap. Maar leiderschap kan dus ook leiding-nemer-schap betekenen: Leidinggeven aan jezelf.
Het grote verschil?
Voor leidinggeven, oftewel leiding-gever-schap, zijn volgers nodig. Een leider is pas een leidinggevende als deze volgers heeft. Leidinggeven betreft daarbij alle activiteiten gericht op het aansturen van die volgers, die overigens zowel binnen als buiten de organisatie kunnen zijn.
Het belang van het bijvoeglijk naamwoord
Dat er veel verschillende definities van leidinggeven en leiderschap te vinden zijn, heeft alles te maken met de vele opvattingen over leidinggeven, die allen één ding gemeen hebben: ze missen in de regel het bijvoeglijk naamwoord dat de gegeven definitie mogelijk maakt. Juist het ontbreken van dit bijvoeglijk naamwoord maakt dat de gebruikte definitie in vele gevallen niet of in sommige gevallen slechts gedeeltelijk kan kloppen.
Een voorbeeld is de veel gebruikte definitie van Peter Drucker, één van de meest bekende en meest voorname leiderschapsprofessoren aller tijden.
‘Management is doing things right; leadership is doing the right things.’
Een Google-opdracht op deze quote leverde maar liefst 122 miljoen treffers op. Maar waarom is deze definitie – hoe inspirerend mogelijk ook – toch niet correct?
Eigenlijk is het heel eenvoudig. Personen als – in extremis Stalin of Hitler – er zijn vele voorbeelden te geven, duid je met deze definitie van leidinggeven óf;
- Niet als leidinggevende óf
- Wel als leidinggevende, maar dat zou dan volgens de definitie automatisch betekenen dat ze de juiste dingen deden (‘leaders do the right thing’).
Stalin en Hitler leidden in hun tijd hele naties, voerden grote en complexe organisaties aan, gaven leiding aan vele, vaak grote en complexe managementteams en hadden, en dat is de belangrijkste, miljoenen volgers. Dat ze géén leidinggevenden waren valt dan ook moeilijk vol te houden. Dat ze juiste dingen deden is vanzelfsprekend ook niet vol te houden.
Zodra Drucker – waarschijnlijk – overeenkomstig zijn bedoelingen had opgenomen: ‘Good management is doing the things right‘ (voor een goede definitie van management geldt vanzelfsprekend hetzelfde), ‘Good leadership is doing the right things’, was de definitie correct geweest. Bij het juiste gebruik van definities van leidinggeven draait alles dus om het bijvoeglijk naamwoord dat ingepast moet worden.
Definities van leidinggeven
Uiteindelijk zijn er vele definities van leidinggeven en leiderschap mogelijk. Bijvoorbeeld:
Bevlogen leiderschap: leidinggeven dat erop gericht is om de bevlogenheid van medewerkers te bevorderen, welke positieve houding wordt gekenmerkt door vitaliteit, toewijding en absorptie.
of:
Inspirerend leiderschap: leidinggeven dat erop gericht is om medewerkers te inspireren.
Maar ook over dit soort definities bestaan vaak misvattingen aangezien niet het gedrag van de leidinggevende, maar de uitkomst centraal staat. Het draait dus niet om de geobserveerde uitstraling of het gedrag van de leidinggevende, maar om de uitkomst die deze leidinggevende heeft op zijn of haar volgers. Anders gesteld, een inspirerende leidinggevende is pas (of al) inspirerend wanneer deze zijn volgers inspireert, een bevlogen leidinggevende wanneer deze zijn volgers bevlogen weet te krijgen.
Excellent leidinggeven vraagt om het beheersen van meerdere stijlen van leiderschap.
Ook de setting, omstandigheden en tijdsperiode zijn van belang voor de te hanteren definitie van leidinggeven. Want vaak moet de stijl van leiderschap aangepast worden om aan de gehanteerde definitie te kunnen blijven voldoen. Excellent leidinggeven vraagt om het beheersen van meerdere stijlen van leiderschap, aangezien omstandigheden kunnen wijzigen.
Leidinggeven in de wetenschap
Definities van leiderschap en leidinggeven die in de managementwetenschap veel worden gebruikt zijn bijvoorbeeld:
- Transactioneel leiderschap: een ruilproces (een transactie) tussen leidinggevende en werknemer, welk proces bestaat uit contingent belonen en het toepassen van management-by-exception. Waar transactioneel leidinggeven werknemers stimuleert om werk te verrichten op basis van extrinsieke motivatie, richt transformationeel leidinggeven zich meer op de intrinsieke motivatie van medewerkers.
- Transformationeel leiderschap: een stijl van leiderschap en leidinggeven die volgers stimuleert om boven hun eigenbelang uit te stijgen door hun moraal, idealen, interesses en waarden te veranderen en hen te motiveren om beter te presteren dan aanvankelijk verwacht werd. Deze stijl van leiderschap benadrukt de vaardigheid van leiders om volgers uit te dagen en te inspireren om organisatiedoelen te realiseren.
- Autocratisch leiderschap: een stijl van leiderschap en leiderschap die erop gericht is om de machtspositie van de leider en de afhankelijkheidspositie van medewerkers te vergroten door het toepassen van bijvoorbeeld micromanagement, het onthouden van middelen en steun aan volgers en het handhaven van een cultuur van wantrouwen.
Laissez-faire leiderschap
Naast de transactionele, transformationele en autocratische stijl van leidinggeven wordt vaak ook de laissez-faire stijl aangehaald:
Laissez-faire leiderschap: de stijl van leidinggeven die wordt gekenmerkt door een passieve houding van leiders en het ontbreken van verantwoordelijkheidsbesef wanneer deze van leiders verlangd wordt.”
Een overzicht van diverse stijlen van leidinggeven en wetenschappelijke bronnen is te vinden in het artikel ‘Leadership theories and the concept of work engagement – Creating a conceptual framework for management implications and research’ dat veel wordt gebruikt voor het schrijven van papers, scripties en veelvuldig wordt aangehaald in wetenschappelijke publicaties van collega-wetenschappers.
Leiding laten nemen
Maar wat is dan de ultieme vorm van leiderschap?
Dat is leiding laten nemen!
Het binnen een kader van veiligheid en gevraagde resultaten zoveel ruimte aan getalenteerde en gemotiveerde professionals laten dat zij zelf leiding nemen om deze resultaten te realiseren. Voor leidinggeven aan professionals is deze vorm in mijn ogen niet alleen de meest effectieve, maar ook de moeilijkste. Leidinggevenden worden in deze stijl van leidinggeven continu uitgedaagd om hun triggers; hun angsten, ego en een teveel aan empathisch vermogen, te beheersen.
Door: Bas Kodden
Leiderschapscoach en managementwetenschapper Bas Kodden is éen van Nederlands meest gevraagde sprekers over leiderschap en verandering. Hij schreef meer dan 100 artikelen en boeken over leiderschap, ondernemerschap en persoonlijk ontwikkeling, waaronder internationaal gepubliceerde bestsellerboeken als Word een HELD en De Kunst van Duurzaam Presteren.
Bas Kodden verzorgt een van de colleges van de Collegereeks Kwaliteit in digitale transitie.
Deze Collegereeks start op 10 november 2020 en vindt plaats op Nyenrode Business Universiteit op dinsdagen van 15.00 tot 19.00 uur.
