Waar is de kennis voor de circulaire transitie?

De circulaire economie (CE) vraagt om kennis en kunde die fundamenteel verschilt van veel van de kennis en kunde van nu in het onderwijs over management en organisaties. Met de ambitie van o.a. de Nederlandse Staat en haar belangrijke adviesorganen om per omgaande haast te maken met de realisatie van de CE is er dus ook haast geboden om specifiek hierop gerichte kennis en kunde te ontwikkelen. Als we daar vandaag mee beginnen dan start als alles meezit het onderwijs in het najaar van 2017 en worden de eerst gediplomeerden afgeleverd in 2021. Is dat nog op tijd, of zijn we dan al te laat?

Door: Jan Jonker en Niels Faber

Onderwijs organiseren

Welkom in de wereld van het onderwijs. Terwijl maatschappij-breed sprake is van een debat over transitie is duidelijk dat allerhande opleidingen en hun instituten daar niet altijd in mee komen. Als we kijken naar de aandacht die groeit en bloeit voor de Circulaire Economie (CE) in de maatschappij én we kijken naar het onderwijsveld dan valt daar een grote kloof te constateren. Er is geen structurele laat staan ‘brede’ invulling van onderwijs noch in verschillende opleidingsjaren, noch in de leerkolom over CE. Zeker, op allerlei plaatsten zijn losse onderwijsmodules en cursussen te vinden maar ingebedde opleidingen in de vorm van een Minor op de HBO of een Master op het WO zijn met een lantarentje te zoeken. Er zijn natuurlijk mooie uitzonderingen zoals op de HAN in Arnhem of op de TU Delft om er maar twee te noemen.

Kennis creëren

Wie onderwijs wil ontwikkelen heeft behoefte aan input. In het onderwijs is dat kennis – zowel fundamenteel als toegepast. Dat betekent onderzoek in twee richtingen. Conceptualiseren en theorie ontwikkelen aan de ene kant en het verzamelen en ordenen van praktijkervaringen aan de andere kant. Dat impliceert dat dergelijk onderzoek momenteel ook daadwerkelijk aan het plaatsvinden is. Zeker, dat gebeurt maar mondjesmaat. Denk aan het programma van NWO, Stichting Management Studies, de RAAK PRO-Vang Regeling en het werk van lectoren, promovendi én hoogleraren verspreid over de universiteiten in Nederland. Ook wordt er soms een onderzoekje opgestart vanuit de praktijk. Vraag is wel of de juiste vragen gesteld die bijdragen aan het realiseren van een coherente ‘body of knowledge’?

Kennis disseminatie

Wie vandaag bedenkt dat het anders moet en daar de handen voor op elkaar krijgt (een klus apart!) kan er – als alles goed gaat – op rekenen dat dat nieuwe onderwijs aangeboden wordt per september 2017. Het lopende jaar is immers al ingepland. Een beetje opleiding neemt makkelijk drie jaar, zeg maar rustig vier jaar in beslag. Dat betekent dat als alles en iedereen meewerkt de eerste gediplomeerden op z’n vroegst de opleiding verlaten in 2020. Dan gaan we ervan uit dat zij met open armen ontvangen worden, er dus ook vacatures zijn en direct aan de slag kunnen. In dit optimistische scenario gaan we dus de impact van deze mensen ergens begin 2021 en daarna merken. Maar laten we wel helder zijn: hoe groot de behoefte is aan CE-opgeleide mensen en in welke domeinen is vooralsnog zeker niet helder. Dat kan ook niet. We weten immers amper wat de CE betekent dus laat staan hoe zich dit vertaalt naar curricula en naar kennis en vaardigheden. En dan hebben we het nog niet eens gehad over het onderwijsmateriaal dat hierbij gebruikt moet gaan worden. Het leeuwendeel hiervan bestaat nog niet en zal ontwikkeld moeten worden. Kortom, er is nog een hele ontdekkingsreis te gaan.

Deltaplan CE-onderwijs?

Het kabinet Rutte II schreef onlangs (Kamerbrief CE 14.09.16): “De ambitie van het kabinet is om samen met maatschappelijke partners in 2030 een (tussen)doelstelling te realiseren van 50% minder gebruik van primaire grondstoffen (mineraal, fossiel en metalen). Het is daarom zaak dat de kennisinfrastructuur goed toegankelijk is voor maatschappelijke partijen om de juiste kennisvragen in de onderzoeksagenda’s een plek te geven. Bedrijfsleven, kennisinstellingen en de relevante beleidsdepartementen zullen de mogelijkheid van een aantal circulaire roadmaps onderzoeken en hierin investeren.” In het licht hiervan komt de overheid in 2017 met een Rijksbrede kennis- en innovatieagenda opgesteld met kennisinstellingen en ketenpartners. Een goede zaak, natuurlijk. Maar als de overheid tegelijkertijd voor de financiering wijst naar EU budgetten dan geeft dat te denken en is ook eigenlijk een beetje vreemd. We geven in Nederland het komende jaar 33,8 miljard euro uit aan onderwijs, cultuur en wetenschap (OCW). Wat als we nu vanaf 2018 10% gaan uitgeven aan de OCW van de CE? En dat loopt dan zeg met 5% op in de drie jaren daarna. Hebben we dan niet een insteek die qua omvang de urgentie reflecteert. Want als de SER aangeeft dat er ‘… geen tijd te verliezen’ is dan wordt het misschien tijd voor Deltaplan Circulaire Economie voor het onderwijs. Over de auteurs Jan Jonker is hoogleraar Duurzaam Ondernemen aan de Radboud Universiteit te Nijmegen. Zijn werk concentreert zich op nieuwe business modellen in een veranderende economie. Zijn meest recente bestseller is ‘Nieuwe Business Modellen; Samen Werken aan Waardecreatie’ (2014). Recent heeft hij het landelijk onderzoek over Business Modellen voor de Circulaire Economie gelanceerd (zie: bit.ly/2dSu9S8). Niels Faber is onderzoeker aan de Radboud Universiteit Nijmegen en docent aan de Hanzehogeschool Groningen. Sinds 2002 doet hij onderzoek op het gebied van sociale duurzaamheid, met een focus op kennismanagement, organisatievormen en besluitvorming. Zijn onderzoeksfocus ligt op emergente vormen van organiseren rond duurzaamheid. Hij is auteur van meer dan 50 publicaties, inclusief boeken, boekhoofdstukken en artikelen en conferentie bijdragen.