‘Voorbeeldgedrag is de enige top-down-verander-strategie die werkt’

Een impressie van het Jaarcongres Verandermanagement 2015.

‘De meest succesvolle aanpak voor veranderen bestaat niet’, aldus Jasper Wijk op het Jaarcongres Verandermanagement 2015, dat op 1 december in Arnhem plaatsvond. Hij onderzocht voor Vakmedianet wat volgens veranderprofessionals de meest succesvolle veranderaanpak in de praktijk is. ‘Veranderen doe je samen en contextafhankelijk,’ volgens de onderzoeker. En dat kwam ook steeds weer naar voren uit de betogen van de verschillende sprekers op het goedbezochte congres onder leiding van dagvoorzitter Ben Tiggelaar.

Helderheid, veiligheid en voorbeeldgedrag

‘Verandering is de enige constante,’ de Griekse filosoof Heraclitus zei het lang geleden al. En met de snelheid waarmee de wereld vandaag de dag complexer wordt, kun je onmogelijk alles meer vatten in regels en procedures. Je kunt niet alles managen. Je gaat van hiërarchie naar netwerken. Dat betekent dat mensen gebruik moeten maken van hun professionele ruimte, aldus André Wierdsma. ‘Máár’, zegt hij, ‘ruimte ontstaat door grenzen. Zonder grenzen is er geen ruimte, maar alleen leegte.’ ‘Heldere afspraken geven vrijheid. Heldere waarden geven veiligheid.’ En veiligheid is een andere belangrijke factor bij veranderen. Mensen willen pas veranderen als ze zich gehecht voelen. Zich veilig voelen. Als leider moet je zoveel stabiliteit bieden, dat mensen mee willen veranderen. ‘En,’ betoogt Wierdsma: ‘Voorbeeldgedrag is verandering in actie. Voorbeeldgedrag is de enige top-downstrategie die werkt. Een leider die al bij aantreden onderhandelt over zijn vertrekpremie, kan het wel vergeten als hij meer betrokkenheid verlangt van de medewerkers.’

Versterk je brein

‘Er spelen op dit moment zoveel krachten in de wereld, dat ons brein het niet meer kan overzien,’ aldus Margriet Sitskoorn. Sitskoorn legt uit dat als je te veel van je hersenen vraagt, ze hun taken minder goed doen. Bovendien hebben mensen de neiging pijn en genot te volgen en te acteren volgens wetmatigheden. Dat werkt allemaal niet mee om flexibel in te kunnen spelen op de veranderingen in de wereld om ons heen. Gelukkig kun je je brein trainen: meer werkgeheugen, het vermogen impulsen te onderdrukken en meer flexibiliteit.

Minimal management

Paul Verburgt maakte bij ArbonNed een principiële keuze voor de volwassenheid van medewerkers en liet zien dat je een organisatie ook prima kunt runnen met een minimum aan management. Veel (staf)managers en regels hebben geen nut en ontkennen de natuurlijke bereidheid van werknemers om hun werk met toewijding te doen. ‘Maar bij zelfsturing hoort wel dat de hoogste baas heel duidelijk regels stelt. Grenzen stelt.’

Veranderen is een ambacht

Na de lunch geeft Shirine Moerkerken inzicht in de praktijk van een interventiekundige. Twee acteurs verlevendigen haar verhaal. Mensen creëren vaak hun eigen waarheden. In het begin is dat vaak functioneel ten opzichte van hun taak. Maar als de omstandigheden veranderen, kan dit disfunctioneel worden. Dan wordt het tijd deze waarheden te kraken en daarmee de vastgezette patronen in de organisatie. ‘Veranderen is een ambacht,’ aldus Moerkerken. Je hebt er vaardigheden bij nodig, zoals: contracteren (soms moet je ‘ja’ zeggen tegen de vraag, maar ‘nee’ tegen de opdracht), waarderen van het conflict (breng ook ter tafel wat niet gezegd mag worden) en het gebruik van taal als instrument (let op de eerste drie zinnen die mensen uitspreken, daarin ligt het probleem vaak al besloten).

Pragmatisch prutsen

‘Verandering is geen project, het is een proces. Je moet blijven kijken naar wat er gebeurt’, aldus Jaap van ’t Hek. ‘En behalve aandacht voor “ist” en “soll” moet er ook aandacht zijn voor “bleibt”. Wat werkt er al wel goed? Blijf daar vooral vanaf! Dat geeft ook veiligheid.’ Wat verder goed werkt volgens Van ’t Hek? Pragmatisch prutsen. ‘Ga aan de slag met de mensen die het echte werk doen en vertrouw erop dat ze weten wat er moet gebeuren.’

Uitsmijter

Het congres wordt afgesloten door spraakwaterval Jan van Setten. Zijn betoog maakt de aanwezigen niet alleen aan het lachen, maar zet ook aan tot nadenken. Altijd fijn, na een lange dag luisteren! Anja Jalink, hoofdredacteur van cm: