De dialoog over integriteit in de moderne organisatie kan niet worden gevoerd zonder te kijken naar aspecten van irrationele kwaliteit. De muziekwereld biedt fabuleuze metaforen en verhalen die een intelligent onderzoek naar het fenomeen integriteit mogelijk maken. Het verhaal over het legendarische album ‘What’s Going On’ van Marvin Gaye uit 1971 zet hierbij de toon: Integriteit als ‘Honesty’ en ‘Wholeness’.
Marvin Gaye was devastated. Zijn hele leven was hij op zoek naar zijn eigen stem. Jarenlang lag hij in de clinch met de gerenommeerde hitfabriek Motown. In tien jaar tijd bezorgde hij hen de ene na de andere hit. ‘I Heard It Through The Grapevine’ was zijn grootste hit tot 1970.
Dan was er de samenwerking met zangeres Tammi Terrell. Ze brachten samen drie lp’s uit. Het maakte deel uit van de strategie van Motown en haar baas Berry Gordy: duetten tussen sterren uit de ‘stal’. Marvin Gaye deed mee, maar zijn grote passie wilde hij ‘erbij’ blijven doen. Naast de formule rhythm & blues, de vroege soul uit motor city Detroit, hield hij vooral van jazz-ballads, in de stijl van zijn grote held Nat King Cole. Motown liet het met tegenzin toe. Regelmatig kwam er een plaat uit die net als King Cole klonk.
Marvin’s eigen stem was er nog niet, maar de stem die hem door Motown voor zijn gevoel werd opgedrongen, was ook niet zijn eigen, authentieke voice. In zijn woorden: ‘My success didn’t seem real. I didn’t deserve it. I knew I could have done more. I felt like a puppet. I had a mind of my own and I wasn’t using it.’
Het leidde tot continue hoogspanning tussen het hokje waar men hem in probeerde te passen en de eigenzinnige kunstenaar die zich uit alle macht verzette tegen de production assembly line van Motown. Een drietal songschrijvers (Holland-Dozier-Holland) dat de ene na de andere potentiële hit schreef. Een band met sessiemuzikanten die de arrangementen inspeelde. De zoektocht naar de bijpassende artiest. De opnames. De promo. De hit. De volgende hit. Dat was Motown. Formule-soul met en zonder soul: met soul, want voorzien van de stijlkenmerken van een stijl die zich aan het ontvouwen was. Zonder soul, want in essentie niet geworteld in de authentieke, zichzelf steeds uitdagende persoonlijkheid van de ware artiest.
Integriteit en het lef om de sluis in te stappen
Tammi valt tijdens een concert plotseling neer, in de armen van Marvin. Drie jaar later bezwijkt ze aan een hersentumor. Marvin Gaye was devastated. Het was tijd voor een time-out en bezinning. Breken met verwachtingen en structuren, met het patroon, met het paradigma. De oer-stap in het creatieve proces is het lef om de sluis in te stappen. Het nieuwe is er nog niet, het oude is er niet meer. Het is een zoektocht naar een eigen identiteit want de opgelegde persoonlijkheid is niet de werkelijke persoonlijkheid, die onvermoeibaar naar zelfrealisatie streeft en zich verzet tegen alles wat remt en benauwt. Rage against the machine. Het is voor Marvin Gaye tijd om te breken met het produceren van muziek die bedoeld is om de problemen te vergeten. Bedoeld als entertainment, als tijdverdrijf. Fluisterend: weg met de tijd. Weg met het bewustzijn. Want dat bewustzijn zou wel eens wakker kunnen schudden. En als wij muziekproducenten het elixer bieden waarmee men de ellende kan vergeten, dan is dat een gouden formule. Het gaat primair om de materiële winst. Do the right thing? Aleen als het past in de businessstrategie. De motor moet blijven draaien. Volgende hit. Next, next, next. in steeds strakkere formules die alleen formulebezieling toelaten. Tot metronoom gereduceerde hartslag. Geen spoor van Heelheid. Niet de Hele mens, in de Hele levende werkelijkheid, in een Hele duurzame context.
Integriteit en staying on track
Marvin was devastated. Hij trekt zich terug. En ineens verschijnt hij weer op het toneel. Nu met een Eigen stem. Een stem die het verhaal vertelt dat zijn stem nodig heeft om verteld te kunnen worden. Een vriend levert hem een idee voor een song en Marvin gaat ermee aan de slag: ‘What’s Going On’ – zonder vraagteken. Een song die de Hele bezielde beleving van de kunstenaar Marvin Gaye inzet als motor voor een zoektocht naar een confrontatie met de Hele werkelijkheid. Rassenscheiding. Drugsmisbruik. De ellende rondom de Vietnam-oorlog, Het milieu. Geen muziek om de werkelijkheid te filteren. In klank gevatte atmosfeer die zonder omweg de werkelijkheid in al haar schaamteloze pracht en evenzo onverteerbare ellende de oren in blaast.
Toen Marvin met de opname bij Motown-baas Berry Gordy aanklopte, was deze niet onder de indruk. Hij noemde het ‘the worst thing I ever heard in my life’. Totaal geen kans, Marvin. Dit gaan we niet uitbrengen. Dit verkoopt niet. Dit past niet binnen onze production assembly line. Maar Marvin buigt niet. Hij weet welk gedeelte van hem niet mag meebuigen. Hij kan niet anders dan ‘On Track’ zijn. ‘Als jij What’s Going On niet uitbrengt, dan zal ik nooit meer voor je werken’, zegt Marvin. Gordy zwicht. Het wonder (volgens Berry) en het onvermijdelijke (volgens Marvin) geschiedt.
De song wordt de grootste hit van Marvin Gaye tot dan toe. Het blijkt al snel erkend te worden als een instant meesterwerk. Gordy is om. Er mag een heel album in deze nieuwe sfeer en stijl opgenomen worden. Een aantal maanden later ligt de plaat in de winkel. Een aantal decennia later gelden zowel song als album als het absolute meesterwerk uit de soulgeschiedenis.
Critici komen superlatieven tekort. De plaat wordt al meer dan veertig jaar in analoge en digitale muziekcollecties opgenomen. De fantastische, voor talloze kunstenaars jaloersmakende mix van Critical Acclaim en Mass Appeal. De critici zien de vernieuwing, het ongebreidelde lef. Musici die al jaren hun Motown-formules spelen komen plotseling helemaal los in een sfeer die ademt. Een enorm publiek voelt zich gezien door een musicus die de tijd niet wil verdrijven, maar haar in volle glorie én ellende, via een in klank gevatte vertaling, aan hen wil teruggeven. De transformerende werking van muziek. Jaloersmakend. Ook voor organisaties.
Op Youtube staat een verbijsterende concertopname van 9 minuten waar op ongeveer 4.42 minuten de blikken van het publiek verraden dat deze muziek hen raakt tot op het bot. Een eerlijke, integere boodschap van een integere musicus. Gevat in klanken die er nog niet waren. Stabiliteit van de soul-groove in een magische, tot dan ongekende gouden mix met de flow van de muziek en het moment meebewegende flexible frames met daarbinnen levensechte improvisaties geïnspireerd op bezielde stijlkenmerken vanuit de jazz.
Integriteit en het hele verhaal
Wat de plaat extra bijzonder maakt: de songs zijn als door een magische band met elkaar verbonden. Een seconde stilte tussen de tracks, maar de muziek begint – soms in toon, altijd in sfeer – daar waar de vorige song ophield. Het album is een coherent verhaal. Ook dit is voor de meeste ware kunstenaars een vanzelfsprekendheid. Een song is een song. Autonoom, vernieuwend, bezield. Maar een song is – in de tijd waarin songs in de regel nog binnen de context van een album werden uitgebracht en niet als losse downloads – ook een organisch onderdeel van een album. En een album is, naast een volslagen autonoom middel van expressie, ook weer onderdeel van een grotere lijn: het oeuvre van de musicus. De ontvouwing van dat oeuvre kenmerkt zich door dat dynamische aspect dat alleen aan levende systemen is gegeven: verandering met behoud van zelf.
Lessen voor organisaties
Complexiteit, cybernetica, chaostheorie, living systems, Marvin had betere dingen te doen dan zich hiermee bezighouden. Maar hij gedroeg zich door de ‘What’s Going Onmove’ op een manier die geheimen ontsluiert waar de moderne organisatie waardevolle lessen uit kan leren: Blijf trouw aan jezelf. Zoek steeds naar je Eigen stem. Kijk naar de processen. Overleef, groei en kies voor een eigen identiteit in dezelfde beweging. Laat alleen flexibele structuren toe. Pas de regels aan als de zich ontvouwende werkelijkheid om ruimte vraagt. Introduceer Shared Spaces lang voordat het fenomeen achter CS Amsterdam als vernieuwing wordt gepresenteerd. The future was er al. Marvin zag het, componeerde het, speelde het. Het publiek omarmde het. De soul kon weer verder. Liep niet vast in de entropie die op de loer ligt bij elk levend systeem dat in haar op zich begrijpelijke aandacht voor efficiëntie vergeet dat alleen de Hele wereld een plek is waar wij en ook onze kinderen zullen kunnen (blijven) leven.
Blijf trouw aan jezelf. Zoek steeds naar je Eigen stem. Overleef, groei en kies voor een eigen identiteit.
Van ego naar emo – naar eco – naar evo
Van Ego naar Emo. De Hele mens. Irratio jamt mee. Van verlamming naar permanente innovatiekracht.
Van Ego naar Eco. De Hele Context in ruimte. Van fragmentatie naar fluïditeit.
Van Ego naar Evo. De Hele Context in tijd.
Duurzaamheid niet als kreet maar als essentie. Neem je kleinkind mee naar de boardroom. Kijk hem of haar in de ogen als de besluiten gaan vallen. Sluiten we toekomsten op (of af), of openen we vergezichten? Van een stip aan de horizon naar een horizon bestaande uit stippen. Een visie die gemaakt is uit dezelfde stof als waar de toekomst zich uit gaat vormen. Organische vanzelfsprekendheid in plaats van een mechanische reductie van de toekomst, tot een zich steeds verder vernauwende reductie van wie we geworden zouden kunnen zijn. Laat je niet bewegen door het vliegwiel van het verleden, maar door de magneet vanuit de toekomst. Zorg dat je wist wat je weet. Vernieuw. Wees Heel. Wat heeft dit met integriteit van doen? Wat kunnen moderne organisaties eruit leren? Het antwoord is: alles.
Wat heeft dit met integriteit van doen? Wat kunnen organisaties hiervan leren? Het antwoord is: alles.
Integriteit en een irrationale jam op emergente structuren
In taal weten we het wel. Bij organiseren gaat het erom de processen in de smiezen te hebben. Erop in te kunnen spelen, relaties te zien, contexten waar te nemen. Niet alleen op materiële winst in te zetten. Geld te verdienen als bijproduct van ‘Doing the right Thing’. Op zoek te gaan naar eigen waarden. Deze eenvoudig te houden en te communiceren naar iedereen in de organisatie. Leiderschap te ontwikkelen dat de toon zet voor een sterke cultuur, met een op intrinsieke motivatie gebaseerd commitment aan de organisatie en haar doelen.
Open informatiesystemen. Vormen die ‘opkomen’ vanuit het loslaten van te strakke sturing. Emergente structuren. (Zie figuur 1, voorpublicatie rondom Real Book Innovation). Emergent is een term die fascinerende vergezichten opent als het als alternatief wordt ingezet voor pragmatisch, zoals deze term wordt verstaan als aanduiding voor de kwaliteitsschool naast de empirische, normatieve en reflectieve, zoals dat in mijn gastcolleges kan voorkomen. Regelruimte binnen flexibele, door iedereen begrepen en als zinvol ervaren frames. De boeken hierover vliegen over de toonbank. ‘Cyane organisaties’ (Teal Organizations, Laloux), die al deze aspecten bouwen rondom de basisprincipes van Self Management, Evolutionary Purpose en Wholism. Heelheid. Deel van een geheel zijn op een manier die het geheel laat floreren. De aarde niet exploiteren maar haar voeden. De medemens zien als medespeler in een band waar we met zijn allen deel van uitmaken. Being honest, being whole. Heel de organisatie zal er blij mee zijn. Dus: Heel de organisatie! Wees Honest door te weten wat het betekent om Whole te zijn. En handel ernaar.
In taal weten we het wel. Maar irratio jamt mee. Hup, op naar Spotify. Zoek ‘What’s Going On’ van Marvin Gaye op. De plaat duurt minder lang dan de gebruikelijke 40 minuten. In een Hele wereld is er geen perfectie maar Headroom. Luister naar de muziek. De eigen stem van een geniale kunstenaar die ons met zijn innovatieve werk een blik op de toekomst van onze organisatiedynamiek gunt. Kunst loopt op het maatschappelijke en sociale bewustzijn vooruit. Deze muziek van toen IS organisatie. Integriteit meldt zich als medespeler. Exploitatie blaast van een minder hoge toren. Irratio jamt mee – nu wij nog.
Literatuur
Beer, Stafford (1979), The Heart Of Enterprise, John Wiley & Sons, Chichester.
Laloux, Frederic (2014), Reinventing Organizations, Nelson Parker, Brussel.
Smith, Chris (2009), 101 Albums that changed popular music, Oxford University Press.
Spann, Rik (2016), JAMTIME! – Een bewuste sprong naar Soul Quality in organisaties, SYNAPS, nr. 38, juni 2016.
Wheatley, Margaret J. en Kellener-Rogers, Myron (1999), A simpler way, Berrett-Koehler, San Francisco.
Youtube video: Marvin Gaye, What’s Going on What’s Happening Brother, Youtube link: https://www.youtube.com/watch?v=2iDj1D2OimM
Drs. Rik Spann is business musicoloog, schrijver, spreker, trainer en gitaarvirtuoos. Hij doceert in verschillende projecten op Nyenrode Business University. Hij is medeoprichter van de Goudse School, een platform voor nieuwe organisatieontwikkeling. Daarnaast werkt hij als change and innovation consultant voor LC GLOBAL (New York, München). www.rikspann.com
Bron: Sigma, nr. 6, december 2016
Â
