Grensoverschrijdend gedrag staat de afgelopen jaren volop in de belangstelling, met spraakmakende incidenten bij organisaties als The Voice of Holland, De Wereld Draait Door en Ajax. Deze gebeurtenissen tonen niet alleen de kwetsbaarheid van organisaties, maar ook de cruciale rol van commissarissen bij het waarborgen van sociale veiligheid. In dit artikel legt reputatie- en communicatiedeskundige Frank Peters uit waarom dit thema hoog op de agenda van elke raad van commissarissen hoort, en hoe toezichthouders actief kunnen bijdragen aan een sociaal veilige werkcultuur.
Grensoverschrijdend gedrag als thema
Grensoverschrijdend gedrag is een thema dat in de afgelopen jaren nadrukkelijk naar voren is gekomen in zowel nationale als internationale media. Denk maar aan de berichtgeving rondom The Voice of Holland, De Wereld Draait Door en Ajax. Dergelijke incidenten hebben aangetoond hoe kwetsbaar organisaties en hun commissarissen zijn wanneer het gaat om sociale en psychologische veiligheid. Het bewustzijn rondom dit onderwerp is weliswaar toegenomen, maar tegelijkertijd wordt duidelijk hoe complex en gelaagd dit vraagstuk is. Voor commissarissen vormt dit een essentieel aandachtsgebied, niet alleen vanwege hun verantwoordelijkheid voor goed bestuur, maar ook omdat sociale veiligheid direct raakt aan de cultuur, reputatie en weerbaarheid van een organisatie. En ook vanuit hun rol als werkgever voor de bestuurders en vanuit het oogpunt van verantwoordelijkheid naar hun medecommissarissen is sociale veiligheid een cruciaal thema voor commissarissen.
Implementeren van sociale veiligheid
Sociale veiligheid binnen een organisatie gaat verder dan het implementeren van beleid. Het draait om het realiseren van een cultuur waarin medewerkers zich beschermd en gerespecteerd voelen, zelfs in uitdagende omstandigheden. Dit vraagt om een omgeving waarin openheid en respect centraal staan en waarin zorgen en signalen zonder angst voor persoonlijke gevolgen besproken kunnen worden. Voor toezichthouders betekent dit een actieve rol: het signaleren van risico’s, het kritisch bevragen van bestuurders, het stimuleren van een cultuur van reflectie en leren, en het pakken van de eigen werkgeversrol.
Wat grensoverschrijdend gedrag precies inhoudt, kan sterk variëren. Het begrip is dynamisch en afhankelijk van de context. Ook cultuur, generatie en achtergrond spelen bijvoorbeeld een belangrijke rol. Waar de ene persoon een bepaalde gedraging als acceptabel beschouwt, kan een andere die ervaren als kwetsend of ongepast. Juist deze subjectieve dimensie benadrukt de noodzaak van duidelijke richtlijnen en een gedeeldbegrip binnen de organisatie. Commissarissen moeten zich daarom niet alleen richten op het toetsen van beleid, maar ook op de bredere context: machtsverhoudingen, organisatiecultuur, samenwerking met externe partijen en andere factoren die van invloed kunnen zijn op het ontstaan van ongewenst gedrag.
Wat is grensoverschrijdend gedrag?
Grensoverschrijdend gedrag kan worden omschreven als gedrag waarbij de persoonlijke grenzen, waarden of normen van een ander worden overschreden, waardoor deze persoon zich ongemakkelijk, onveilig of gekwetst voelt. Dit kan zowel fysiek, verbaal, emotioneel als digitaal plaatsvinden, en varieert van ongewenste aanrakingen of opmerkingen tot intimidatie, manipulatie of misbruik. Grensoverschrijdend gedrag houdt geen rekening met de wensen, autonomie of gevoelens van anderen en kan zowel opzettelijk als onbedoeld zijn. Het is belangrijk dat het gedrag wordt beoordeeld vanuit het perspectief van de ontvanger, waarbij de ervaring en interpretatie van deze persoon centraal staan.
Grensoverschrijdend gedrag vraagt om méér dan reactief handelen. Het vereist een proactieve benadering waarbij preventie centraal staat. Dit betekent dat bestuurders niet alleen een voorbeeldfunctie hebben, maar dat zij bovendien in staat moeten zijn een cultuur te faciliteren waarin sociale veiligheid een vanzelfsprekendheid is. Commissarissen moeten zich afvragen of het bestuur zorg heeft gedragen voor passend beleid, of het effectief omgaat met signalen en meldingen, en of de organisatie daadwerkelijk leert van incidenten. Dit proces van continu leren en verbeteren vormt de kern van sociale veiligheid.
Sociale veiligheid is een kwestie van leiderschap
Daarbij mag niet worden vergeten dat sociale veiligheid ook een kwestie is van leiderschap. Ethisch leiderschap, waarin integriteit, respect en inclusie centraal staan, is een voorwaarde voor het bevorderen van een veilige werkomgeving. Amy Edmondson, hoogleraar aan Harvard, zegt het in haar boek De onbevreesde organisatie heel mooi: ‘Er moet in iedere organisatie een klimaat zijn waarin mensen zich veilig genoeg voelen om een intermenselijk risico te nemen door hun mond open te doen en hun zorgen, vragen of ideeën te delen.’ Toezichthouders hebben hierin een voorbeeldfunctie. Door actief betrokken te zijn bij dit onderwerp en het gesprek aan te gaan met bestuurders, kunnen zij helpen het vertrouwen in de organisatie te vergroten en de governance te versterken.
Kerntaken Raad van Commissarissen voor sociale veiligheid
De raad van commissarissen (RvC) heeft in de praktijk vier kerntaken op het gebied van sociale veiligheid, die samen een cyclisch geheel vormen.
De vier kerntaken zijn:
1. Preventie
Toezien op de vorming van beleid, een gedragscode, bewustwordingstraining en -opleiding, de aanwezigheid van laagdrempelige meldstructuren, en een open cultuur en open leiderschap.
2. Signaleren
aangaan van een actieve dialoog met het bestuur en binnen de RvC, het volgen en monitoren van de cultuur, het tonen van een continue alertheid op afwijkingen en het serieus nemen van signalen en meldingen.
3. Handelen
Reageren op meldingen door factfinding, door onder meer zorgvuldige gesprekken met de directbetrokkenen, eventueel laten uitvoeren van onafhankelijk onderzoek, beschermen van de directbetrokkenen en acteren op basis van de uitkomsten.
4. Nazorg
Communicatie over de genomen besluiten, zorg dragen voor evaluatie, structurele zichtbare verbeteringen en het herstel van het vertrouwen in de organisatie.
In de figuur zijn deze kerntaken kort uiteengezet. In het het boek Grensoverschrijdend gedrag en de rol voor commissarissen en toezichthouders worden ze verder verklaard:
In een tijd waarin stakeholders, onder wie medewerkers en klanten, steeds hogere eisen stellen aan de sociale verantwoordelijkheid van organisaties, is het waarborgen van sociale veiligheid geen optionele keuze meer. Het is een noodzakelijke voorwaarde voor goed bestuur en duurzaam succes van de organisatie. Voor commissarissen is dit een uitnodiging om verder te kijken dan de formele kaders en de menselijke maat voorop te stellen. Juist in die combinatie van strategisch inzicht en moreel kompas ligt de sleutel tot een inclusieve en respectvolle organisatiecultuur. Ook rechters hechten steeds meer waarde aan de rol van toezicht op cultuur en gedrag. Dit betekent dat de lat voor commissarissen op het punt van sociale veiligheid en grensoverschrijdend gedrag hoog ligt. Een falende cultuur binnen een organisatie kan niet alleen leiden tot interne onrust, maar ook tot verlies van vertrouwen bij externe stakeholders, wat juridische, financiële en reputatiegevolgen kan hebben. Ook voor een commissaris persoonlijk.
Het boek Grensoverschrijdend gedrag en de rol van commissarissen en toezichthouders biedt een kader voor het voorkomen van grensoverschrijdend gedrag, en een perspectief op wat het betekent om een sociaal veilige werkomgeving te realiseren en te bewaken door actief te handelen wanneer het toch misgaat. Gebruik het boek daarbij als een toolkit. Het borgen van sociale veiligheid is een voortdurende uitdaging, maar ook een kans om bij te dragen aan organisaties die sterker, weerbaarder en rechtvaardiger zijn. Dat is nooit klaar!
Bron: Grensoverschrijdend gedrag en de rol voor commissarissen en toezichthouders
Door: Frank Peters
