Bij het ontregelen is er altijd een fase waarin je het even niet meer ziet zitten. Meestal komt die na de eerste quick wins van niet-bestaande regels die ‘afgeschaft’ kunnen worden en de energie die vrijkomt als je opeens allerlei rekmogelijkheden ziet. Je realiseert je dat het nog best een klus is om meer balans aan te brengen tussen regels en rek in je organisatie. Het gebrek aan perspectief als je ervaart dat er geen beweging ontstaat, kan een reden zijn om de handdoek in de ring te gooien en misschien zelfs op zoek te gaan naar een andere baan. Ergens waar er wel beweging in het systeem te krijgen is.
Dit is het moment waarop veel professionals de zorg of het onderwijs of de overheid verlaten. Omdat ze niet voorbij de stroperigheid komen. Deze uittocht van mensen, zeker mensen met goede ideeën over hoe het beter kan, kunnen we ons als samenleving niet veroorloven. Met name niet in sectoren waar al grote tekorten aan medewerkers zijn. Bovendien is het zonde van de investering in al die medewerkers (zowel voor henzelf als voor de organisatie) als ze hun vakgebied verlaten. Hoge uitstroomcijfers waarbij bureaucreatie als hoofdreden opgevoerd wordt, dragen bovendien niet bij aan een positief imago van de sector, waardoor er minder nieuwe mensen op afkomen. Het is dan ook hoog tijd om de beren te verjagen.
De psychologie van de beer
De moedeloosheid die mensen doet vertrekken, ontstaat als de beren op de weg gezien worden als gevaarlijke monsters die de weg versperren. Als obstakels waar je niet langs kunt en die daarom eigenlijk het einde van de ontregelroute betekenen. Maar gelukkig zijn het geen ondefinieerbare vage beren die de weg versperren, maar specifieke beren met bepaalde kenmerken. Hoe beter je hen leert kennen, hoe groter de kans dat je ze vriendelijk kunt vragen opzij te gaan. Iets waar ze best toe bereid zijn als je goed naar hen geluisterd hebt en hun zorgen hebt geadresseerd.
Mechanismen achter angstaanjagendheid
Daarvoor is het de moeite waard om je te verdiepen in de mechanismen die achter de angstaanjagendheid van beren zitten.
- Soms is het een kwestie van onwetendheid. Dan denk je dat iets niet kan of tot problemen gaat leiden zonder dat te checken.
- Soms is het een kwestie van angst. Dat er koppen gaan rollen als het verkeerd uitpakt. Of dat de organisatie eraan onderdoor gaat.
- Soms zijn het zorgen over de impact. Dat iets misgaat of juist te succesvol wordt en de gevolgen niet te overzien zijn.
- Soms is het een kwestie van ego. Dan voelt degene die met een beer op de proppen komt zich niet gehoord of gewaardeerd. Of aangetast in de eigen positie.
In algemene zin kun je zeggen dat beren op de weg vaak niet zozeer praktische of fysieke obstakels zijn die het feitelijk onmogelijk maken om de rek op te zoeken. Het zijn eerder gedachten of angsten die in de hoofden van mensen spelen. De geestelijke gevangenis waaraan Erik Gerritsen refereerde (zie hoofdstuk 1 van het boek De regels en de rek). Dat maakt ze niet minder relevant. De mens lijdt immers het meest door het lijden dat hij vreest. Daarom gaan we bij het verjagen van beren behoedzaam te werk, in drie etappes:
- Inzicht verkrijgen door de beer te ontleden.
- Overzicht krijgen door alle beren in beeld te brengen, ook ten opzichte van elkaar.
- Uitzicht creëren door per beer een verjaagmethode op maat in te zetten.
Inzicht: ontleed de beer
In de eerste etappe ga je op onderzoek uit om meer inzicht in de beren te vergaren. Met het vergrootglas in de hand bestudeer je de beren die je verwacht tegen te komen. Dat kun je doen aan de hand van twee vragen:
- Wat voor beer is het eigenlijk?
- Hoe gevaarlijk is de beer?
Overzicht: beren in beeld
In de tweede etappe neem je wat meer afstand om overzicht te verkrijgen over het gehele berenlandschap. Vanuit de observatietoren kijk je waar de beren zich bevinden. Ook hierbij kun je twee vragen stellen:
- Op wiens weg staan de beren?
- Wanneer kom ik een bepaalde beer tegen
Uitzicht: verjaagmethode op maat
In de derde etappe is het tijd om je regelrekplan weer op te pakken. Elke beer verdient zijn eigen verjaagmethode, waarvoor je nu de ingrediënten hebt verzameld. Je kunt weer in de verte kijken naar die horizon waarin regels en rek meer in balans zijn. Daarvoor verbinden we de twee niveaus waarop je naar beren kunt kijken:
- Welke verjaagmethode past het best bij een specifieke beer?
- Welke verjaagmethode en volgorde passen het best bij het berenlandschap?
De metafoor van de berenjacht lijkt misschien kinderlijk, maar mijn ervaring is dat hij helpt om obstakels in de organisatie bespreekbaar te maken. De taal is licht en speels, maar de beren worden wel degelijk serieus genomen. De metafoor geeft ook aan dat het spannend is om met regels en rek aan de gang te gaan. Hopelijk heb je zin gekregen om je expeditiepet op te zetten en op avontuur te gaan.
Bron: De regels en de rek
Door: Boukje Keijzer
