Eigenwaarde (ook wel zelfwaarde, eigendunk of zelfrespect genoemd) is een uit de psychologie afkomstige term. Het is het beeld dat je als mens, op emotioneel niveau, over jezelf hebt. Wanneer je tevreden met jezelf bent, dus een positieve eigenwaarde hebt, dan komt dat in de regel je gevoel van welzijn ten goede.
Het vervelende is dat een gevoel van eigenwaarde niet altijd overeenkomt met het beeld dat anderen hebben. Iemand die op anderen heel bescheiden en kalm overkomt, kan desondanks sterk overtuigd zijn van het eigen kunnen. Omgekeerd kan het haantje de voorste zomaar worstelen met een negatieve eigenwaarde.
Vooral een negatieve eigenwaarde zet mensen nogal eens aan tot actie. En er bestaan slimme en minder slimme manieren om je gevoel van eigenwaarde te versterken. In deze column ga ik dieper in op, helaas vaak gekozen, tien minder slimme manieren.
Waarom die nadruk op tien minder slimme manieren zul je mogelijk denken. Wel, omdat het manieren zijn die nogal eens worden ingezet, maar ook het meest weg hebben van jezelf uit een kuil trachten te bevrijden door dieper te graven. Maar niet getreurd, ik zal ook manieren aangeven om je gevoel van eigenwaarde ten positieve te veranderen.
1. De ander is een sukkel
Je kunt natuurlijk prima je eigenwaarde versterken door de ander te kleineren. Dat doe je door iemand voortdurend te bekritiseren, over hem/haar te klagen of te roddelen. Door voortdurend de ander als sukkel te zien lukt het misschien wel jezelf tijdelijk minder als sukkel te zien. Alleen je verandert helaas niets aan het achterliggende probleem, namelijk je geringe eigenwaarde. Bovendien is het niet alleen vermoeiend voor jezelf, maar zeker ook voor de ander. En je maakt er ook geen vrienden mee.
Probeer jezelf en anderen te respecteren. Richt je op het nastreven van je eigen waarden en doelen. Schenk meer aandacht aan de sterke, i.p.v. de minder sterke punten van anderen.
2. Ik ben heel bijzonder
Proberen een gebrek aan eigenwaarde te vervangen door een gevoel dat je echt heel bijzonder bent, is een andere vaak voorkomende destructieve techniek die mensen hanteren om een lage zelfwaarde aan te pakken. Waak voor gedachten als: “Ik ben niets, als ik niet anders ben dan anderen”, of “ik heb geen recht op bestaan wanneer ik gemiddeld, doorsnee of normaal doe”. Je bent weliswaar uniek (en dat is ieder ander ook), maar dat maakt je nog steeds niet bijzonder. Deze neiging komt voort uit een ongezond alles-of-niets denken en het idee dat je lage zelfachting moet aanpakken door een verregaande overcompensatie.
In plaats van proberen te beweren dat je heel bijzonder bent, kun je je energie beter op een opbouwender manier richten. Stel de gedachte op de proef dat je “heel bijzonder” moet zijn om over jezelf een goed gevoel te kunnen hebben. Wees blij met jezelf als een normaal, gewoon, waardevol mens, net als alle anderen.
3. Ik moet altijd aardig zijn
Geringe eigenwaarde proberen te versterken door instemming, goedkeuring en sympathie van anderen te krijgen is een recept voor stress. Die stress wordt gevoed wanneer het je niet lukt door iedereen aardig gevonden te worden. En lukt het wel dat wordt de stress gevoed door de gedachte dat je de gewonnen aardigheid mogelijk ook weer zal kwijtraken. Wat echt jammer is, is dat het je niet zal helpen om dat aardige en zelfverzekerde imago uit te stralen dat je nu juist zo graag wil. Het ligt meer voor de hand dat anderen je als “slijmjurk” ervaren.
Streef naar respect in plaats van aardig gevonden te willen worden. Wanneer je jezelf respecteert, geef je andere mensen de indruk dat je lekker in je vel zit. Mensen met echt zelfrespect zijn vaak de mensen die het meeste door anderen worden gerespecteerd.
4. Ik ben perfect
Proberen zo volmaakt te zijn dat andere mensen geen kritiek op je kunnen hebben. Je probeert jezelf boven alle kritiek te verheffen. Maar uiteindelijk zul je onnodig streng voor jezelf worden vanwege je eigen tekortkomingen, waardoor je je zelfachting onbedoeld nog verder in het moeras duwt.
Probeer in plaats daarvan je menselijke feilbaarheid te accepteren zonder jezelf te veroordelen. Fouten en tekortkomingen zijn een onvermijdelijk kenmerk van menszijn, zelfs als je dat uit alle macht probeert te veranderen. Schaam je niet voor je tekortkomingen, want iedereen heeft er wel een paar. Leer met humor en een zachte blik naar je eigen onhandigheid te kijken. Tip: Onthul eens een tekortkoming en kijk hoe anderen daarop reageren, je zal (in positieve zin) versteld staan.
5. Lastige situaties uit de weg gaan
Mijd je weleens situaties, plekken of mensen die bij jou de neiging oproepen jezelf te kleineren? Helaas, ook dat is niet slim. Deze aanpak lijkt nog het meeste op behang plakken over scheuren in de muur. De dieperliggende overtuiging ten opzichte van jezelf blijft namelijk een probleem. Door mogelijke mislukkingen te vermijden verander je niets aan die overtuiging. Alleen het opduiken van nieuwe onzekerheden stel je er weer even mee uit.
Een betere en slimmere oplossing om lage zelfachting de baas te worden, is dat je alle beperkende overtuigingen die je ten opzichte van jezelf hebt ontwikkeld, blootlegt, onderzoekt en verandert. Vervolgens stap je doelbewust af op de dingen die je hebt vermeden en oefen je je nieuwe zelf accepterende houding.
6. Ik laat geen emotie zien
Je drukt je emoties weg omdat je denkt dat ze een teken van zwakte zijn. Je hebt jezelf ervan overtuigd dat je sterk bent omdat je je emoties in bedwang hebt. Helaas hangt hier een prijskaartje aan. Je relaties en je psychologische gezondheid lijden er onder. Emoties ervaren, is wat mensen tot mensen maakt. Emoties vermijden is moeilijk, ook al probeer je het uit alle macht. Bovendien is het ongezond. Uiteindelijk isoleer je jezelf en worden je relaties met anderen koud en harteloos.
Leer je gevoelens te accepteren en besef dat deze acceptatie getuigt van moed, niet van zwakte. Vaak is het ervaren van sterke negatieve emoties een natuurlijke reactie op tegenslag. Dit is een onderdeel van het genezingsproces en een teken van kracht bij het onder ogen zien van moeilijkheden.
7. Macht uitoefenen
Wanneer je je macht over anderen wilt laten gelden, ligt daar meestal de overtuiging achter dat je je belangrijkheid moet bewijzen door op andere mensen invloed uit te oefenen. Het probleem is dat je (in jouw ogen) zonder dit bewijs onbeduidend bent. Geef je anderen ongevraagd en/of vrijblijvend advies of probeer je anderen tot een bepaald standpunt te bekeren om je invloed te laten gelden? Helaas kan jouw gebrek aan respect voor wat andere mensen denken, voelen en doen, in de praktijk een reden zijn voor die andere mensen om zich van je af te keren. Dwangmatig proberen om andere mensen te beïnvloeden laat feitelijk zien dat je gebrek aan controle hebt. Je bekrachtigt een negatief zelfbeeld door te handelen alsof je moet bewijzen dat iets de moeite waard of belangrijk is.
Stel jezelf eens voor hoe je met mensen zou omgaan als je niet de behoefte zou hebben aan machtsvertoon of demonstraties van je invloed. Je kunt deze voorstellingsoefening gebruiken als richtlijn voor een nieuw gezonder gedrag.
8. Nadrukkelijk respect opeisen
Ik moedig je niet aan om een voetveeg te zijn, maar voortdurend respect opeisen kan leiden tot verbale of lichamelijke agressie. Bovendien, als je in je waarde als mens vertrouwen hebt, moet je die dan altijd als een pitbull beschermen? Erop staan dat andere mensen je te allen moeten respecteren leidt tot ongezonde boosheid. Je dwangmatige drift als je niet wordt gerespecteerd, heeft tot gevolg dat je mensen al stevig onder handen neemt bij kleine speldenprikken in je fragiele zelfachting.
Heb respect voor jezelf, ongeacht of andere mensen je met respect behandelen. Zelfrespect stelt je in staat om voor je mening uit te komen wanneer dat de moeite waard is.
9. Jezelf superieur voelen
Het is heel waarschijnlijk dat je in vergelijking met anderen fraaiere, gelijke en minder fraaie karaktertrekken hebt. Echter het idee dat je of een minderwaardig of een superieur mens bent, is een over generalisatie. Niemand is in elk opzicht superieur of inferieur ten opzichte van anderen. Allemaal hebben we verschillende sterke en zwakke punten.
Sommige mensen kunnen zich alleen goed voelen over zichzelf wanneer ze zichzelf ervan overtuigen dat ze “de beste” zijn. Veel mensen met deze neiging proberen hun superioriteit te demonstreren door met hun fysieke of psychologische kracht te koop te lopen. Je voelt je bijvoorbeeld geroepen om mensen te imponeren met je humor, intellect of ander talent. Helaas zijn dit slechts tijdelijke oplossingen voor je achterliggende gevoelens van minderwaardigheid die het echte doel van je veranderingen zouden kunnen zijn. In het ergste geval bewerkstellig je met je superioriteitspogingen alleen maar dat mensen vervreemd van je raken, en maskeer je je echte sterke punten.
Hoewel het begrip “je ware ik” wat simplistisch is, moet je toch proberen je superioriteit te laten varen. Toon eens echte moed en wees eens zo authentiek mogelijk en kijk hoe mensen dan op je reageren.
10. De schuld aan je karakter of opvoeding geven
Je verleden, erfelijkheid, hormonen, ouders of onderwijzers de schuld geven van je problemen heeft als groot voordeel dat het tijdelijk het gevoel kan verlichten dat je stom, meelijwekkend of minder de moeite waard bent. Maar je zelfachting in bescherming nemen door de schuld bij iets of iemand anders te leggen kan zich tegen je keren. Hierdoor wordt echte verandering lastiger omdat je je problemen wijt aan factoren die buiten je macht liggen.
De helft van de mensen in de westerse wereld ervaart in de loop van het leven een significant emotioneel probleem. Dus dat betekent dat je menselijk bent als je een emotioneel probleem hebt.
Gebruik je verleden en je “aard” om een meelevende en sympathieke houding ten opzichte van je huidige moeilijkheden te ontwikkelen. Neem verantwoordelijkheid voor het in stand houden van je problemen. Door te beseffen hoe je je problemen in stand houdt of verergert, ga je over de kracht beschikken om veranderingen ten goede op gang te brengen.
Door: Rijk Binnekamp
Rijk Binnekamp is zo’n 20 jaar actief geweest op gebied van training, coaching en leiderschapsontwikkeling, heeft nog immer een bovengemiddelde interesse in leiderschap en alle aspecten die daar mee samenhangen. Zijn ideeën en gedachten vertrouwt hij regelmatig toe aan papier.
