Een opgave komt niet uit de lucht vallen
Maatschappelijke opgaven zijn geen natuurverschijnselen. Opgaven maken een lange ontwikkeling door en tot het moment dat het een serieus onderwerp van gesprek is, wordt een opgave vaak niet als zodanig herkend. Een vraagstuk vraagt om actieve aandacht om het tot een opgave te ontwikkelen die breed geaccepteerd wordt. Daar gaat soms jaren aan vooraf.
Een opgave is zelf dus ook het resultaat van een proces, en het zou in het geval van de stedelijke ontwikkeling rondom het IJ (Zie de praktijkvoorbeelden in het boek Samenwerken aan maatschappelijke opgaven) te simpel zijn om te stellen dat we maar eens moeten bepalen wat nu eigenlijk de opgave is. De dynamiek, de tijdsduur van dit proces, de wisseling van spelers en ook de tijdsgeest waarin dit proces zich afspeelt, zijn van invloed en laten zich niet zo eenvoudig vatten in een analyse op enig moment. Niettemin zit hier wel een uitdaging voor ons: het loont de moeite om dat proces goed te begrijpen en ons af te vragen hoe we dat proces kunnen beïnvloeden. Want het IJ is ook altijd een belangrijke vaarweg geweest, maar het heeft lang geduurd voordat gemeente en nautische partijen elkaar vonden en een min of meer gezamenlijke opgave gingen definiëren. Gemeente Amsterdam en Rijkswaterstaat werken sinds de gezamenlijke opdrachtstelling van de Commissie D’Hooge intensiever samen, maar het was met inzicht achteraf beter geweest als die connectie eerder tot stand was gebracht.
Beluister de podcast over Samenwerken aan maatschappelijke opgaven
Wat voor de een urgent is, is dat niet voor de ander
Ook urgentie is geen vanzelfsprekendheid. De procesbegeleider die een bijdrage wilde leveren aan de kansengelijkheid van kinderen en jongeren was overtuigd van de noodzaak om segregatie tegen te gaan, maar dat werd niet door alle betrokkenen gedeeld — althans niet als zodanig geuit. We komen in situaties terecht waarin we niet alleen met verschillende opvattingen en zienswijzen te maken hebben, maar waarin sommige relevante partijen de noodzaak of de urgentie niet zien, terwijl hun inbreng zo nodig is om tot gezamenlijke oplossingen te komen.
Je kunt op verschillende manieren naar een vraagstuk kijken — Door de jaren heen verandert een opgave steeds van gedaante, mede ingegeven door wie stappen zet en initiatief neemt. Zo was de stedelijke opgave in Amsterdam eerst de stedelijke uitbreiding, vervolgens de bereikbaarheid, de opgave leek zich toen te versmallen tot het leggen van een noord-zuidverbinding over het IJ, om daarna weer te verbreden naar een afweging tussen stedelijke woningbouwbelangen en die van het vaarwegennetwerk. En blijkens de reactie in het najaar van 2022 van leden van de stadsdeelcommissie Noord zouden ook een autoluwe stad en duurzame mobiliteit onderdeel moeten uitmaken van de opgave en de ambities. De woonzorgcasus liet heel scherp zien hoe verschillend de deelnemers naar de opgave kijken en alleen met veel moeite in staat zijn zich te verplaatsen in elkaars beelden.
Wat kunnen we doen om partijen die onderdeel zijn van het probleem én van de oplossing bij elkaar te brengen, en hoe kunnen we hen ertoe brengen dat zij een opgave duiden op een manier die zo veel mogelijk inclusief en toekomstvast is? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat nieuwe ontwikkelingen en nieuwe spelers naar waarde worden geschat en een plek krijgen in de opgave?
Een opgave heeft geen vanzelfsprekende plek
Voor veel maatschappelijke vraagstukken is er geen vanzelfsprekende plaats om de opgave te signaleren en ermee aan de slag te gaan. Vaak overstijgt een opgave de grenzen van één organisatie. In die ‘tussenruimte’ is er vaak niets of weinig georganiseerd, en is het niet eenvoudig om aan de slag te gaan als partijen niet samenkomen of geen gezamenlijke werkwijzen hebben. We zagen bijvoorbeeld in de praktijksituaties in het sociaal domein , Wonen met zorg en inclusief onderwijs dat de gemeente daar het voortouw neemt en dat dat door veel partijen ook logisch wordt gevonden — niet altijd met instemming van de gemeentelijke vertegenwoordigers overigens. Zowel in mentale als in organisatorische zin moeten we plaats maken voor de opgave.
- Het boek Samenwerken aan maatschappelijke opgaven staat op de longlist voor Managementboek van het Jaar >>>
Bron: Samenwerken aan maatschappelijke opgaven
Door: Manon de Caluwé en Edwin Kaats
