Ik bekijk communicatieprocessen en lastige praktijksituaties graag vanuit de zes ontwikkelingsniveaus die we binnen Blankestijn & Partners onderscheiden: gedrags-, omgevings-, mentaal, fysiek, emotioneel en zingevingsniveau. De niveaus zijn onderling verbonden, ze vertegenwoordigen verschillende aspecten binnen een persoon. Wanneer verandering optreedt in een van de zes niveaus, heeft dit effect op de andere niveaus. In dit artikel licht ik ze kort toe.
Het gedragsniveau
Het gedragsniveau gaat over je doen en laten, je manier van handelen die de mensen om je heen waarnemen. Het gedragsniveau heeft direct invloed op je omgeving, op die mensen om je heen. Zij reageren op jouw handelen: actie is reactie. Zo is het omgevingsniveau een spiegel voor je, je krijgt feedback op je gedrag. Wanneer jij je gedrag verandert, zullen de mensen om je heen anders op je reageren. Uiteindelijk gaat het erom dat je ook in lastige praktijksituaties effectief communicatiegedrag vertoont. De andere niveaus kunnen je gedrag echter in sterke mate beïnvloeden.
Het omgevingsniveau
Dit zijn de mensen om je heen en de setting waarin je functioneert. Mensen en settings kunnen sterk verschillen. Dat maakt dat bepaald gedrag in de ene omgeving effectief kan zijn en in de andere omgeving niet. Behalve het zichtbare gedrags- en omgevingsniveau zijn er ook nog vier minder zichtbare niveaus die je gedrag beïnvloeden: het mentale, emotionele, fysieke en zingevingsniveau.
Elsa laat een conflictsituatie het liefst overwaaien. Ze laat niet merken dat ze iets vervelend vindt of het ergens niet mee eens is. Ze kruipt bij voorkeur in haar schulp, totdat de situatie over is en ze ‘gewoon’ weer verder kan gaan met haar werk. Haar collega’s vinden Elsa erg onzichtbaar. Als zich een lastige situatie voordoet, weten ze niet wat ze aan haar hebben. Ze missen haar mening en haar persoonlijke inbreng.
Het mentale niveau
Het mentale niveau is het niveau van je gedachten en overtuigingen. Als je er bijvoorbeeld van overtuigd bent dat aandacht besteden aan gevoelens het behalen van de organisatiedoelstellingen belemmert, zul je er niet voor openstaan om je emotionele intelligentie te vergroten. Het kan ook gaan om mentale interpretaties naar aanleiding van het huidige gedrag van de ander, bijvoorbeeld: ‘Blijkbaar heeft hij geen zin om mij praktische tips te geven’ (hij reageert namelijk niet op mijn verzoek). Wat je denkt, kan je gedrag in sterke mate beïnvloeden.
Het emotionele niveau
Het emotionele ontwikkelingsniveau gaat over je gevoelens en emoties. Gevoelens en emoties hebben meer invloed op hoe we handelen, dan we ons bewust zijn. Durf je het risico te nemen om nieuw gedrag uit te proberen of voel je je onzeker over het effect op de ander? Of voel je je juist opstandig en heb je geen zin om ‘moeite te doen voor de ander’? In lastige praktijksituaties kunnen de gemoederen hoog oplopen. Er spelen dan nogal wat gevoelens en emoties. Hoe je hiermee omgaat, kan zeer bepalend zijn voor het al dan niet escaleren van de situatie.
Het fysieke niveau
Het fysieke niveau gaat over wat er in je lijf gebeurt. Trek je je schouders omhoog, houd je je adem in, staat je gezichtsuitdrukking op onweer? Het fysieke niveau is naast het gedragsniveau het meest zichtbaar voor de mensen in je omgeving. Een subtiele verandering op dit niveau kan een zeer groot effect hebben op het resultaat van je gedrag. Het gaat ook om wat je gewaar bent in je lijf. In extreme conflictsituaties kunnen mensen letterlijk ziek worden. In andere gevallen kan een conflict bijvoorbeeld lichamelijke spanningen met zich meebrengen.
Elsa is bang voor conflictsituaties (emotionele niveau) omdat ze denkt dat een conflict schade zal doen aan de relatie (mentale overtuiging). Al bij een gering meningsverschil schiet haar ademhaling van schrik omhoog, gaan haar schouders omhoog en trekt ze als een schildpad haar hoofd wat tussen haar schouders (fysieke reactie). Al met al bezorgt een eenvoudig meningsverschil Elsa flinke stress op het emotionele, mentale en fysieke niveau, wat haar bakken met energie kost. Daarnaast heeft ze contact en verbinding hoog in het vaandel staan (zingevingsniveau). In dergelijke situaties laat ze het op deze thema’s flink afweten naar haar collega’s en dat is eigenlijk niet wat ze wil.
Het zingevingsniveau
Het zingevingsniveau ten slotte gaat onder andere letterlijk over de ‘zin’ die je aan een conflictsituatie geeft. Wat wil je werkelijk met deze situatie bereiken? Hoe voel je je hier diep van binnen over? Handel je nog vanuit liefde en mededogen? In lastige praktijksituaties is het extra moeilijk om te blijven handelen vanuit je waarden. Je laat je gemakkelijk verleiden tot gedrag waar je achteraf spijt van hebt. Het zingevingsniveau is het meest onzichtbare niveau, maar kan een geheel nieuwe blik op een situatie werpen.
Bron: Communiceren met ziel en zakelijkheid
Door: Silvia Blankestijn
