De homo sapiens, onze menssoort, heeft zijn roots in Oost-Afrika waar hij vanaf zo’n honderdvijftigduizend jaar geleden leefde. Pas ongeveer zeventigduizend jaar geleden trok deze menssoort via het Arabische schiereiland de gehele Euraziatische regio in. Onze voorouders vochten met andere menssoorten en leefden in kleine groepjes. In de loop der tijd ontstonden er nieuwe manieren van denken en communiceren. De mens ontwikkelde niet alleen taal om informatie uit te wisselen over leeuwen en andere gevaren, maar ook over wie er binnen de tribe een hekel had aan wie, wie het met wie deed, wie eerlijk was en voor wie je op moest passen. De cognitieve revolutie gaf de mens het geheime wapen van effectief roddelen in handen. De mogelijkheid om stiekem over anderen te praten en bondgenootschappen te sluiten, bleek een revolutionaire stap in de vorming van tribes. De emotionele bankrekening was geopend.
150 is de grens
Dankzij de zich verder ontwikkelende taal konden de kleine groepjes zich uitbreiden tot grotere groepen en ontstonden er steeds nauwere en verfijndere samenwerkingsverbanden. Informatie-uitwisseling over wie wel en niet te vertrouwen was, was hiervoor essentieel. De maximale ‘natuurlijke’ grootte van een door roddel verbonden groep ligt op zo’n honderdvijftig personen. Ook in onze moderne organisaties geldt dat de meeste mensen boven deze grens de anderen niet allemaal meer persoonlijk kennen en derhalve niet effectief over hen kunnen roddelen en informatie over hen kunnen onthouden.
Onder de grens van honderdvijftig kun je zonder formele wetboeken en rangen de orde te bewaren, omdat iedereen elkaar kent en de persoonlijke banden het collectieve geheugen vormen. Tribes vormen zich in onderlinge relaties. Boven de grens van honderdvijftig kunnen we ons gezamenlijk geheugen blijkbaar niet meer bij elkaar roddelen. Grotere groepen hebben daarom regels, formelere afspraken, processen en procedures nodig. Bij groei dient de systeemwereld zich aan.
Ontstaan van mythen en legenden
Het geloof in fictieve verhalen is een ander aspect van de cognitieve revolutie, aldus Harari. Mensen ontwikkelden het vermogen om over dingen te praten die niet bestaan. Zo ontstonden legenden, mythen, goden en religies. Mensen konden nu niet alleen ‘Pas op een leeuw!’ roepen, maar ook zeggen ‘De leeuw is de beschermgeest van onze tribe’. Dankzij onze taal kunnen we verhalen verzinnen waarin grote groepen kunnen geloven. Denk aan het Bijbelse scheppingsverhaal, de nationalistische mythen van moderne staten en de strategische missies en visies van organisaties. Dankzij het gezamenlijke geloof in bepaalde mythen kunnen we succesvol samenwerken met grote aantallen vreemden. Dat maakt de mens anders dan de andere dieren. Zoals Harari zo treffend zegt: ‘Je krijgt een aap heus niet zover dat hij je een banaan geeft door hem oneindig veel bananen na de dood in de apenhemel te beloven.’ Bij mensen krijg je dat wel voor elkaar.
Kerken, naties, rechtssystemen, scholen, zorgstelsels … alle zijn geworteld in collectieve fantasieën, gemeenschappelijke constructen. Niets heeft betekenis van zichzelf, mensen geven er betekenis aan. We hebben in de loop der tijd een complex geheel van verhalen bedacht die we telkens weer aan elkaar vertellen. Zo bestaat en functioneert de wet alleen als we er allemaal in geloven en het verhaal doorvertellen. Een stukje papier is alleen vijftig euro waard als we dat allemaal aannemen, geloven en ernaar handelen. Een nieuw merk in de wereld zetten draait om verhalen vertellen en mensen zover krijgen dat ze erin gaan geloven. En als dat lukt, heb je macht.
Building tribes doe je door verhalen te bedenken
Cultuur ontstaat in interactie, in dialoog, in besluitvorming, in verhalen. We gedragen ons naar het verhaal waar we in geloven. Zo zijn verschillen tussen mannen en vrouwen een biologisch gegeven, maar de culturele verhalen bepalen hoe de seksen met elkaar omgaan. Het gedrag van mensen verandert als het verhaal, de mythe, het geloof verandert. Nieuw verhaal? Ander gedrag. Handeldrijven met vreemden? Dan creëer je onderling vertrouwen door je te richten tot een gemeenschappelijke god, een mythische voorouder of een gedeeld monetair systeem. Building tribes doe je door verhalen te bedenken en zo door te vertellen, dat iedereen erdoor gegrepen wordt.
- Dit artikel is een gedeelte uit het boek Building Tribes van Danielle Braun en Jitske Kramer. Building Tribes staat op de longlist voor de verkiezing van Managementboek van het Jaar.
Bron: Building Tribes
Door: Danielle Braun en Jitske Kramer
