Het boek ‘Sources of Power – How People Make Decisions’ is geschreven door de Amerikaanse onderzoeker Gary Klein in 1998. Kernvragen van dit boek: Hoe komen mensen tot besluitvorming? En wat is expertise? Nico Lemmens doet verslag.
Sinds 1985 doet Gary Klein veldonderzoek naar hoe mensen omgaan met lastige, non-routine problemen in zogeheten naturalistische situaties. Dat zijn situaties die gekenmerkt worden door tijdsdruk, grote belangen, inadequate informatie (ontbrekend, ambigu, foutief), slecht gedefinieerde doelen en procedures, en dynamische omstandigheden.
Voorbeelden van onderzochte praktijkbeoefenaren zijn brandweercommandanten, legerofficieren, artsen, verpleegkundigen, piloten en managers. Het boek gaat over de studie van hoe zulke mensen hun ervaring gebruiken bij het nemen van beslissingen.
Wat is expertise?
Kernvragen die Klein stelt: wat is expertise en hoe kunnen mensen geholpen worden zich te ontwikkelen tot expert op een bepaald gebied?
Om maar meteen met een van zijn belangrijkste bevindingen in huis te vallen: rationele keuze- en probleemoplossingsstrategieën zijn in voornoemde situaties meestal onbruikbaar, evenals rationele planning.
Rationele strategieën worden meestal gepresenteerd in de vorm van stappenplannen. Hier spreekt het rationaliteitsideaal uit dat zijn weg vindt in de meeste cursussen over cognitieve ontwikkeling.
Het nut van formele besluitvorming
Klein concludeert dat training in formele analyse- en besluitvormingsmethoden de ontwikkeling van vaardigheden die nodig zijn in naturalistische situaties kan vertragen.
Adviseert iemand rationele stappenplannen te gebruiken, dan is dat volgens Klein meestal een teken van het feit dat we hier niet met een expert te maken hebben.
Stappenplannen hebben veel weg van een recept
Zo’n recept wekt de indruk exact weer te geven wat er te doen staat. Leken kunnen er echter niet mee uit de voeten, omdat bij de uitvoering van het recept ervaring nodig is.
Een recept suggereert dat je niets hoeft te weten, geen ervaring hoeft te hebben om toch het doel te bereiken of succesvol te zijn.
Wat de expert doet, is gebaseerd op zijn expertise, en die ontbeert de leek.
Zelfs als de beschrijving van wat een expert doet correct is, heeft de leek er niets aan. Neem een kookrecept als voorbeeld: ‘Zet de pan op een matig vuur’. Wat is een matig vuur? De leek loopt hier tegen een probleem aan.
Je kunt op deze manier dus geen expertise overdragen, aldus Klein.
De ervaren expert maakt gebruik van zijn intuïtie
De ervaren expert maakt gebruik van een ‘instrumentarium’ dat we doorgaans onder de verzamelnaam ‘intuïtie’ scharen. Dat instrumentarium bestaat onder meer uit patroonherkenning, mentale simulatie, analoog en metaforisch redeneren, situatiebewustzijn, nuancedetectie en anomalieherkenning.
Kleins stelling is dat intuïtie groeit op basis van ervaring. Het deel van intuïtie dat betrekking heeft op patroonmatching en herkenning van vertrouwde en typische gevallen, kan worden getraind. Hiertoe moet je de ervaringsbasis van mensen vergroten.
Feedback
Daarbij is louter het accumuleren van ervaringen niet genoeg. De ervaringen moeten gepaard gaan met feedback, die nauwkeurig, diagnostische en tijdig is.
In gevallen waar zulke feedback mogelijk is (weersvoorspellingen) zie je dat expertise groeit. In gevallen waarin dat niet mogelijk is (klinische psychologie) lijkt de accumulatie van ervaringen niet te leiden tot een toename van de besluitvormingsexpertise.
Ter afsluiting dit advies
Wees sceptisch over cursussen over formele besluitvorming. Daar leer je dingen die mensen in de praktijk zelden gebruiken.
Auteur: Nico Lemmens is eigenaar van Assist42 en publicist.
