De meesten mensen zien zichzelf in een hiërarchische positie staan. Het is zelfs moeilijk om het niet te doen. Dat begint al automatisch als we klein zijn.
Papa en mama delen de lakens uit en het kind (zou) moet(en) luisteren. Ook op het schoolplein is het duidelijk waar je staat in de hiërarchie, je kent je plek. Daarnaast krijgen we het uitgebreid mee in onze cultuur. Drink dit bier, vind zo’n baan, laat je haar zo knippen en je klimt omhoog op de hiërarchische ladder.
Je plek bepalen in de hiërarchie is één van de belangrijkste manieren voor individuen om psychologische veiligheid te creëren. We weten waar we staan, de wereld is duidelijk. Deze psychologische veiligheid heeft een grote impact op wat we doen en hoe we naar onszelf kijken.
Wat doen we vanuit hiërarchie?
Steven Pressfield heeft in zijn briljante boek The war of art beschreven wat mensen doen vanuit een hiërarchische oriëntatie. Het is zeker zwart-wit omschreven, maar ik daag je graag uit om het in je op te nemen en de waarheid die erin zit te (willen) zien:
- Je gaat de competitie aan met anderen in d rangorde. Om hoger op de ladder te komen daag je mensen boven je uit en verdedig je aanvallen van beneden je.
- Je meet geluk, succes en wat je bereikt hebt, af aan je plek in de hiërarchie. Je bent het meest tevreden als je hoog in rang bent en ongelukkig als je laag zit.
- Hoe je je opstelt naar anderen is uiteindelijk alleen gebaseerd op hun rang en op niets anders.
- Je evalueert je eigen gedrag alleen op basis van de impact die je op anderen hebt. Je gedraagt je voor anderen, kleed je voor anderen, praat voor anderen en denkt voor anderen.
- In de hiërarchische oriëntatie kijk je omhoog en omlaag. De enige plek waar je niet kijkt is naar je eigen binnenkant.
Territorium
In het dierenrijk zien we dat naast de hiërarchie, dieren ook nog een andere oriëntatie kennen: ‘het territorium’. Dit is de andere manier om psychologische veiligheid te creëren. De hiërarchie is gericht op rangorde, bijvoorbeeld de plek die een wolf inneemt in zijn roedel. Het is duidelijk wat hij op zijn plek mag en niet mag. Het territorium is gericht op het jachtgebied of de thuisbasis.
Wat gebeurt er met mensen die uitgaan van een territoriale oriëntatie (ook beschreven door Steven Pressfield):
- Een territorium geeft je stevigheid van binnenuit.
- Een territorium geeft houvast van binnenuit zonder enige externe input. Het is een gesloten feedbackloop. Onze rol is om er tijd, moeite en liefde in te steken. Het territorium absorbeert dit en geeft het terug aan ons in de vorm van welzijn.
- Een territorium kan alleen door jezelf bepaald worden. Als Arnold Schwarzenegger in de fitnessruimte is, is hij op zijn eigen grond. De reden dat dit territorium aan hem toebehoort, zijn de uren en jaren aan zweet die hij erin heeft gestopt om het als zijn territorium te kunnen claimen. Een territorium geeft niet, het geeft terug wat jij erin stopt.
- Een territorium geeft je precies terug wat jij erin hebt gestopt. Territoriums zijn eerlijk. Alle energie die jij erin stopt, komt op jouw ‘bankrekening’ en blijft waardevast. Wat je er op zet krijg je terug, elke cent.
Omdat we van kinds af aan gewend zijn om hiërarchisch te kijken, komen we pas later in ons leven toe aan het exploreren van het territoriale alternatief. Meestal na een stevige scholing op de universiteit van het leven, waarbij wel duidelijk is dat je tegen grenzen aanloopt, maar nog geen antwoord hebt op de vraag: ‘Wat dan wel?’
Hoe weet je of je meer territoriaal of hiërarchisch gericht bent?
Stel jezelf daarvoor de volgende vragen:
1. Wat doe je als je even helemaal je niet goed in je vel zit?
- Als je meteen de telefoon pakt om de ene vriend na de ander te bellen, met als doel om hun stem te horen en er zeker van te zijn dat ze nog van je houden, dan opereer je hiërarchisch. Je zoekt naar bevestiging van buitenaf.
- Wat zou Arnold Schwarzenegger doen? Hij zou zijn vrienden niet bellen, hij gaat naar de fitnessruimte. Het maakt hem niet uit dat het er leeg is of als hij geen woord kan wisselen met anderen. Hij weet dat het doen van zijn oefeningen op zichzelf al genoeg is om weer terug bij zichzelf te komen. Dit is territoriaal gericht.
2. Als je de laatste was op deze planeet, zou je dan de dingen die jij in je leven doet, nog steeds doen?
- Als je hiërarchisch georiënteerd bent en je bent de laatste op deze planeet, dan heeft het geen enkele zin om door te gaan. Er is niemand om indruk op te maken.
- Als je ook dan door zou gaan met wat je doet, dan is dat territoriaal georiënteerd. Als Arnold de laatste man op aarde was, zou hij nog steeds naar de fitness gaan, zou Stevie Wonder nog steeds op de piano spelen. De tevredenheid komt door het doen zelf, niet van de indruk die je ermee kunt maken op anderen.
3. Wat is jouw territorium?
- Als je hiërarchisch georiënteerd bent, ga je al snel denken aan de dingen die anderen van je verwachten, misschien omdat je het altijd al doet of omdat het bij je taak en functieomschrijving hoort.
- Het is territoriaal gericht als er een antwoord in je ‘opplopt’ dat wellicht vreemd klinkt, wat je niet hardop durft te zeggen of wat je niet helemaal kunt plaatsen, maar waarvan je ergens weet dat het wel klopt.
Ik denk dat het geen kwestie is van of-of. Ik denk dat beide oriëntaties nodig zijn om prettig te leven. Want volgens mij haalt Arnold Schwarzenegger op z’n minst een deel van zijn plezier ook uit het aanzien dat hij heeft als filmster.
Het territorium gericht zijn, heeft wel meer aandacht nodig als je een evenwicht wilt creëren tussen deze twee. Het is een manier van kijken en werken die we niet gewend zijn en is bij de meeste mensen onderontwikkeld. Te veel gericht zijn op je omgeving creëert een te grote Waan van de Dag. Door te weten wat jouw territorium is, kun je meer doen wat er echt toe doet.
Callista Roelofs is auteur van het management eBook ‘Breek uit de Waan van de Dag’ waarin ze schrijft hoe je in 5 stappen kunt bereiken wat er echt toe doet. Je kunt het gratis aanvragen op http://www.waanbrekers.nl/.
Andere leestips
- Interveniëren en veranderen
- Roestvrij: Breek met barrières die vernieuwing blokkeren
- Spiritueel leiderschap.
