Een van de hoofdtaken van leiders is de aandacht van de organisatie en van de mensen te richten op de juiste dingen die gedaan moeten worden. De gefocuste leider richt zijn aandacht op uitgebalanceerde wijze op drie dimensies: zichzelf, anderen en de wereld om hen heen.
De definitie van focussen is dat je je aandacht op één ding richt en alles wat daarvan afleidt buitensluit. Uit neurowetenschappelijk onderzoek blijkt dat we op veel manieren focussen, voor verschillende doelen en gebruikmakend van verschillende delen van de hersenen. Daniel Goleman deelt deze soorten aandacht in drie groepen in:
- op jezelf focussen,
- op anderen focussen,
- op de grotere wereld focussen.
Elke leider moet deze drie vormen van aandacht op de juiste, evenwichtige wijze richten. En dat kun je leren.
1. Op jezelf focussen
Emotionele intelligentie begint met zelfbewustzijn – contact hebben met je innerlijke stem. Je innerlijke stem horen is een kwestie van zorgvuldig aandacht besteden aan interne fysiologische signalen. Het klinkt misschien simpel, maar het komt erop neer dat je je eigen hartslag moet voelen. Sterker: hoe goed mensen hun hartslag kunnen voelen, is de standaardmethode om hun mate van zelfbewustzijn te meten.
Emotionele intelligentie begint met zelfbewustzijn, aandacht besteden aan interne fysiologische signalen.
Buikgevoel bestaat uit boodschappen uit de hersens die in de neurowetenschap somatic markers worden genoemd: bepaalde sensaties dat iets goed of slecht aanvoelt. Het helpt om betere beslissingen te nemen. Deze markers zijn verre van onfeilbaar (hoe vaak vraag je je af of je de deur wel op slot hebt gedaan?), dus hoe beter we erin zijn om ze correct te ‘lezen’, hoe beter onze intuïtie is.
Wilskracht
Een ander belangrijk aspect van focus op jezelf is zelfbeheersing, ofwel cognitieve beheersing. Het betekent dat je je aandacht kunt richten op iets en niet afdwaalt. Een andere term hiervoor is ‘wilskracht’ – een cruciale kwaliteit van executives. Het stelt ze in staat om doelgericht te blijven, ondanks afleidingen en tegenslagen, kalm te blijven bij crises, hun eigen agitatie te beteugelen en om er snel weer bovenop te komen bij debacles en nederlagen.
Wilskracht is een cruciale kwaliteit van executives. Het stelt ze in staat om doelgericht te blijven, kalm te blijven bij crises en hun eigen agitatie te beteugelen.
Een fascinerend onderzoek op dit gebied is een langetermijnstudie naar de wederwaardigheden van 1037 kinderen, allemaal in hetzelfde jaar geboren (in de jaren zeventig) in de Nieuw-Zeelandse stad Dunedin. Zij werden gedurende enkele jaren uitgebreid getest op wilskracht, onder meer via de legendarische marshmallowtest van Walter Mischel. Daarbij wordt kinderen de keus gegeven: ze krijgen één marshmallow en mogen die meteen opeten, of ze krijgen een tweede marshmallow als ze een kwartier lang van de eerste marshmallow afblijven. In deze experimenten eet grofweg een derde van de kinderen de eerste marshmallow meteen op, wacht een derde daar ietsje langer mee en houdt een derde het een kwartier vol. Jaren later, toen de kinderen dertigers waren, is 96 procent van hen opgespoord. Degenen die de cognitieve beheersing hadden om de verleiding van de marshmallow langer te weerstaan, waren significant gezonder, financieel succesvoller en gehoorzamer aan de wet dan degenen zonder zelfbeheersing.
2. Op anderen focussen
Je aandacht op anderen richten is de basis van empathie en van sociale gevoeligheid (het vermogen om sociale relaties aan te gaan) – belangrijke pijlers van emotionele intelligentie. Executives die op anderen kunnen focussen, herken je makkelijk: het zijn degenen die mensen bij elkaar brengen, wier meningen het zwaarst wegen en waarmee anderen graag samenwerken. Het zijn natuurlijke leiders.
Executives die op anderen kunnen focussen zijn degenen die mensen bij elkaar brengen, wier meningen het zwaarst wegen en waar men graag mee samenwerkt. Het zijn natuurlijke leiders.
Drie soorten empathie
Er zijn drie soorten empathie:
Cognitieve empathie is het vermogen om het perspectief van iemand anders te begrijpen. Het stelt leiders in staat om aan anderen over te brengen wat zij bedoelen. Een nieuwsgierige aard helpt: interesse in anderen. Cognitieve empathie is ook een uitvloeisel van zelfbewustzijn: dezelfde delen van de hersenen en zenuwbanen die de focus op jezelf regelen, kunnen op anderen worden gericht.
Emotionele empathie is het vermogen om te voelen wat anderen voelen. Het is belangrijk voor uiteenlopende zaken als mentoring, met klanten omgaan en groepsdynamiek doorzien. Emotionele empathie komt voort uit oude delen van de hersens onder de cortex, en maakt het mogelijk om snel te voelen zonder diep na te hoeven denken. In feite wordt hierbij de emotionele staat van de ander in ons eigen lichaam gereproduceerd: je voelt letterlijk de pijn van de ander. Verhalen zijn een krachtig middel om onze emotionele empathie te activeren. En uiteraard kun je de gevoelens van anderen alleen begrijpen als je je eigen gevoelens begrijpt.
Empathische zorg is het vermogen om aan te voelen wat iemand anders van jou nodig heeft. Het is wat je graag ziet in je huisarts, je partner… en je baas. De wortels ervan liggen in het deel van het brein dat ook maakt dat ouders op hun kinderen focussen. Kijk maar wat er gebeurt met de ogen van mensen als iemand de kamer binnenstapt met een schattige baby. Ook bij empathische zorg is het essentieel om de juiste balans te handhaven tussen ons eigen belang (onze veiligheid) en dat van de ander: als we ons te veel wegcijferen gaat het ten koste van onszelf, als we ons te veel afschermen gaat het ten koste van ons empathisch vermogen.
3. Focussen op de grotere wereld
Leiders met een sterke naar de buitenwereld gerichte focus zijn goede luisteraars én vragenstellers. Het zijn visionairs die de wijdverbreide consequenties van beslissingen overzien en die voorzien hoe keuzes van nu in de toekomst uitpakken.
Leiders met een sterke naar de buitenwereld gerichte focus zijn goede luisteraars én vragenstellers.
Strategie heeft twee hoofdelementen: exploitatie van je huidige voordeel en exploratie van nieuwe voordelen. Uit onderzoek blijkt dat voor deze twee dingen andere hersencircuits actief zijn. Op zich is dat geen verrassing, want exploitatie vereist routine en focus op de taak waarmee je bezig bent en exploratie vereist openstaan voor – en reflectie en focus op – nieuwe mogelijkheden.
Executives, die constant in de dagelijkse sores dreigen te verdrinken maar als het goed is vooral ook bezig zijn met de toekomst van hun organisatie, moeten die cognitieve switch van exploitatie naar exploratie kunnen maken. Te weinig slaap, alcohol, stress en mentale overbelasting staan dat in de weg. Ergo: om de naar buiten gerichte focus die tot vernieuwing leidt te handhaven, hebben executives ‘lege’ tijd en ruimte nodig om te reflecteren en hun focus te verleggen.
Bron: Daniel Goleman, Auteur van Focus: the hidden driver of excellence (HarperCollins, 2013).
