Dilemma’s kunnen beter niet als tegenpolen worden beschreven, als de een versus de ander. Het gaat om verschijnselen die tegelijkertijd op elk moment aan de orde zijn en dus is het adequater om dit als de een én de ander te omschrijven.
Een dilemma ofwel ingebakken spanningsveld is uiteindelijk te zien als een alternatief met twee proposities die tegenstrijdig of tegengesteld zijn, waarin men gedwongen lijkt te worden om te kiezen. Die spanning is in elke verandering, elke dag weer, op vrijwel elk moment voelbaar. In de praktijk blijkt het niet te gaan om ‘of, of’ maar eigenlijk altijd om ‘en, en’. Want de ene keer kiezen we – veelal om persoonlijke redenen – voor de ene propositie, terwijl we in een andere situatie voor de andere propositie kiezen. situationeel bepalen en tijdelijk kiezen ofwel doorlopend balanceren, lijkt hier het credo.
Advies voor twijfelaars
Advies voor twijfelaars bij het omgaan met dilemma’s: als je niet kiest, word je gekozen. Daarmee word je onderdeel van het ‘plan’ van een ander. Aanhangers van de falsificatietheorie, waarbij er één werkelijkheid en één waarheid is, hebben het moeilijk als beweerd wordt dat theorieën die het tegenovergestelde beweren tegelijkertijd waar zijn. Die situatie of waarheidsclaim lijkt onverenigbaar, maar het is juist de kunst om niet voor een van de twee te kiezen. Door te kiezen hef je een dilemma immers niet op.
Strijdige inzichten moet je zien te overstijgen, waardoor de verschillende manieren van denken over veranderen gelijkwaardig worden. Het is als leren lopen op twee benen, om je evenwicht te bewaren. Zo proberen wij – bijvoorbeeld met het vierballenmodel – inzichten uit diverse disciplines en met schijnbaar tegenstrijdige resultaten te verbinden in een overstijgend conceptueel raamwerk. Alleen op die manier voorkom je dat dilemma’s conflicten worden en door (lichte) irritaties mogelijk leiden tot stagnatie en allerlei misverstanden.
Omgaan met dilemma’s: zie ze als een verrijking
De kunst van het omgaan met dilemma’s is ze te zien als verrijking en kaderverruiming; zo bieden ze ons meer keuzevrijheid dan wanneer we ons tot een van de ‘eenzijdigheden’ bekeren. Dat betekent steeds weer situationeel bepalen, tijdelijk kiezen, om zo de dilemma’s in stand te houden. Want de waarheid en de veranderkundige realiteit zijn per definitie meervoudig.
Bron: De kunst van veranderen
Door: Jan Jonker, Marco de Witte
Het boek: De kunst van veranderen
Aan de hand van het door de auteurs ontwikkelde model wordt helder hoe mensen in hun eigen praktijk aan de slag kunnen om bij de kern van hun vraagstukken te komen. Tegelijkertijd laat dit boek zien dat veranderopgaves slecht te managen of instrumenteel aan te vliegen zijn. De auteurs benaderen ze daarom als ‘de kunst van veranderen’; een kunst die de nodige professionaliteit vraagt.
