Mensen en organisaties bezien vanuit het perspectief van energie is een nieuw inzicht op het gebied van leiderschap. De inzet en betrokkenheid van medewerkers zijn onder druk komen te staan. Het aanwezige potentieel wordt onvoldoende gebruikt. Belangrijk is inzicht te krijgen in de belangrijkste energiestromen en hoe deze elkaar in balans kunnen houden, om zo de energie maximaal te laten stromen. Dit artikel beschrijft de dynamiek van deze energie. Eerst wordt ingegaan op de persoonlijke realisatiekracht, daarna op de realisatiekracht van organisaties. Tot slot worden er manieren gegeven om deze in samenhang te beïnvloeden, zodat een organisatie blijvend succes kan creëren.
Mean en lean
Mede door de economische crisis zijn organisaties meer mean en lean geworden. De werkprocessen die ervoor zorgen dat er kwaliteit aan klanten wordt geleverd, hebben veel aandacht gekregen. Doorgaans zijn ze bedrijfseconomisch gezien op orde en ze vragen logischerwijs om blijvende aandacht en verbetering. De focus ligt op het toevoegen van waarde en alle ogen zijn gericht op het halen van doelen.
Toch halen we er niet uit wat erin zit: het aanwezige potentieel – van onszelf, van medewerkers – wordt onvoldoende aangeboord. Het is opvallend dat er enerzijds een groeiende kennis en een groeiend bewustzijn is en tegelijkertijd verkramping en verharding waarin de baas de baas weer is. Dat zien we op grote en op kleine schaal terug: in organisaties, in het maatschappelijk debat, in de wereld (Kampen, 2014). Het is daarom noodzakelijk een beroep te doen op zowel de individuele als de gezamenlijke energie om de aanwezige vermogens optimaal te benutten.
Everything is energy - Albert Einstein
In dit artikel brengen we de kernelementen voor persoonlijke realisatiekracht samen met de kernelementen van de realisatiekracht van de organisatie aan de hand van de volgende vragen:
- Hoe kun je je eigen energie optimaal benutten en vergroten?
- Hoe kun je op organisatieniveau energie laten stromen zodat je een blijvend succes creëert?
Energie mobiliseren als basis voor succes
Er is de laatste jaren veel bereikt met nieuwe inzichten en methoden op het gebied van leiderschap. Nieuw is de ontdekking om mensen en organisaties te bezien vanuit het perspectief van energie. En dat is goed nieuws. Er is veel meer energie beschikbaar dan we ons kunnen voorstellen en het is relatief eenvoudig om ermee te werken. We doen het onbewust elk moment van de dag.
Iedereen kan voelen of er energie stroomt of niet. We zijn creatief, energiek, daadkrachtig of juist uitgeput, futloos, afgehaakt. Voor organisaties is dat niet anders. Een organisatie kan warm, levendig en energiek overkomen, een plek waar je je thuis voelt. Een organisatie kan erg klantvriendelijk zijn, erg ondernemend, fijn om er te werken en zelfs erg bezield zijn. Of juist kil en zakelijk, gevoel lijkt uitgebannen, mensen sluiten zich af. Energie is de bron van alle leven. Als de energie volop kan doorstromen, is er sprake van levenskracht. Er kan groei plaatsvinden, er is sprake van een blakende gezondheid. Dat geldt voor alle levensvormen. Ook een organisatie kan je zien en ervaren als een levend organisme (Morgan, 1986) dat wordt gevoed door energiestromen die als een bloedbaan door het bedrijf stromen. Je kunt ze waarnemen en veranderen, versterken en in balans brengen.
Onderzoek over energiestromen
Er is momenteel veel onderzoek beschikbaar over deze energiestromen. Wetenschappelijke kennis bevestigt daarmee oude inzichten. Het bewustzijn en hanteren van de energiestromen zijn ontstaan door een combinatie van onderzoek uit de moderne psychologie en de oeroude chakraleer (Korteweg, 1998). Deze inzichten zijn nu op een pragmatische manier ook toegankelijk voor het werk in organisaties (Seivert, 2003; Bruch en Vogel, 2012; Wilber, 2014). Van belang is inzicht te krijgen in de belangrijkste energiestromen en hoe deze elkaar in balans kunnen houden, zodat de energie maximaal kan stromen.
In dit artikel beschrijven wij de dynamiek van deze energie. Eerst gaan we in op persoonlijke realisatiekracht, dan op realisatiekracht van organisaties en dan tot slot op manieren om deze in samenhang te beïnvloeden.
Persoonlijke kracht
Persoonlijke kracht ontstaat door een combinatie van verschillende energiestromen die met elkaar in verband staan. Een goede balans hiertussen maakt mensen effectiever en gelukkiger. We vatten deze samen in vijf energiebronnen die direct van invloed zijn op ons dagelijks functioneren in organisaties: vertrouwen, scheppingskracht, daadkracht, compassie en perspectief. Vertrouwen is de basis. Zonder fundament heeft geen enkel bouwwerk kans te blijven staan. Bij mensen is dat precies hetzelfde. Een stevige basis voor persoonlijke kracht bestaat uit een goede gezondheid, heldere verantwoordelijkheden, vakmanschap, je thuis en veilig kunnen voelen.
Scheppingskracht
Scheppingskracht gaat over passie. Het vermogen om iets te ervaren, daar plezier aan te beleven en daarin mee te gaan. Van daaruit beweging/verschil te willen creëren, iets ‘in circulatie’ te brengen tussen jezelf en een ander, tussen jezelf en jouw omgeving. We zien deze energie bij mensen die iets kunnen koesteren, die daar lust en verlangen in mogen ervaren. Die zich ergens aan durven overgeven. De potentie van deze energie is groot: iets ervaren en het onbekende tegemoet gaan doet je vol in het leven staan. Die potentie vraagt ook veel: de onzekerheid van het hebben van een gepassioneerd idee, van overgave, van het ermee alleen durven staan, het durven delen, overtuigd blijven bij tegenslag of vertraging.
Daadkracht
Daadkracht gaat over wilskracht, invloed en zorgen dat er dingen tot stand worden gebracht. We zien deze energie het duidelijkst bij ondernemers: ze stralen daadkracht uit en schromen niet om snel besluiten te nemen. Voor meer daadkracht heb je wilskracht nodig. Het is belangrijk te weten wat de organisatie wil, maar wat wil jezelf eigenlijk? Zorg dat je doelen helder zijn en werk aan het realiseren ervan. Vergroot je invloed. Verstevig je netwerk, zorg voor sponsors. Durf dilemma’s onder ogen te zien en besluiten te nemen.
‘You cannot continuously improve interdependent systems and processes until you progressively perfect interdependent, interpersonal relationships’ - Stephen Covey
Compassie
Compassie gaat over serieuze aandacht vanuit het hart, en niet alleen vanuit het hoofd. Liefde is de kern. Liefde voor je vak, voor de mensen om je heen (privé én in het werk), liefde voor wat er te doen is ook al is het lastig, liefde voor jezelf. Als liefde uit balans is dan ontstaan verkilling en veroordeling of worden problemen toegedekt. Liefde is de kern van het leven, dus ook onontbeerlijk voor de persoonlijke energiebalans. Ze is de basis van wederkerigheid: het begint met acceptatie van jezelf en de ander, verbinding maken vanuit jezelf, zorg en aandacht geven. En daarbij verdragen dat hiervoor kwetsbaarheid noodzakelijk is (Brown, 2013). Vergeef jezelf en anderen hun fouten. Leef niet vanuit irritatie, laat je hart spreken.
Persoonlijk perspectief
Tenslotte het persoonlijk perspectief. Dit wordt zichtbaar in het transpersoonlijke gebied. Dit is het gebied in het spiritueel domein (Wilber, 2014). In dit domein worden de creativiteit, inspiratie, intuïtie en een groter bewustzijn aangesproken. Dit is een breder perspectief omdat het het persoonlijke overstijgt. Hier wordt de verbinding gemaakt met het grotere geheel – de persoon en de context. Afstemmen op dit gebied bewerkstelligt een enorme realisatiekracht die tot dusver niet voor mogelijk werd gehouden. Het is heerlijk om te merken dat iemand vanuit zo’n perspectief ‘besmettelijk energiek’ zijn werk doet. Dat kan zich uiten in het ondernemen van nieuwe dingen maar ook in het heel geconcentreerd en met aandacht/ kwaliteit doen van het bestaande.
Hierboven hebben we de energie opgedeeld in verschillende stromen, maar in feite is er sprake van één energiestroom die alle niveaus raakt. Plastisch gezien is het een energiegolf die van de aarde pulseert naar het spirituele gebied en omgekeerd vanuit de hogere inspiratie terugvloeit naar de basis. Bij een gezond organisme heeft deze stroom vrij baan en wordt gevoed door alle energiebronnen die elkaar in werkingskracht versterken. Zo is bijvoorbeeld de combinatie van scheppingskracht en compassie een sterke bron van meesterschap en leiderschap. De kracht van de bronnen is even belangrijk als de balans tussen de bronnen. Het vergt doorgaans wel oefening en discipline om hier goed mee om te gaan. In crisissituaties hebben we bijvoorbeeld de neiging om de energie te focussen op de onderste bronnen: ‘Zijn we veilig? Kunnen we bewegen? Hebben we controle?’ Soms is dit effectief, maar meestal helpen de hogere bronnen je sneller uit de crisis: Wat zal liefde doen? Is er goede communicatie? Zijn zin en bedoeling duidelijk? Wat zegt onze intuïtie? Hoe meer regie je hebt over je energiestromen, hoe effectiever je zult zijn.
Energie en organisatiekracht
Energie in organisaties is doorgaans goed voelbaar vanuit je eigen waarneming. Door goed te kijken en te ervaren krijg je snel informatie zonder diepgaande en tijdrovende cultuur- en organisatieanalyses. Ook voor een organisatie moeten de verschillende energieën in balans zijn. Een verstoorde energiebalans is een gevaar voor de prestaties en de continuïteit. Zo kan een organisatie afstandelijk omgaan met klanten en medewerkers hard en koel aanzetten tot harder werken. Op den duur zullen klanten afhaken en kunnen medewerkers defensief gedrag gaan vertonen. Als daarentegen de energie op alle niveaus gaat stromen, ontstaat er een krachtige organisatie die bestand is tegen tegenslag en beter presteert dan de concurrentie.
Wat zijn de energiebronnen voor organisatiekracht?
Ook voor een gezonde organisatie moet de basis goed zijn. De structuur moet helder zijn, financiën op orde zijn en medewerkers moeten weten wat er van ze wordt verwacht. In een heldere structuur met duidelijke taken kunnen medewerkers zich veilig voelen (‘secure base’, Kohlrieser, 2012). Scheppingskracht is belangrijk om richting te geven aan de daadkracht in de organisatie. Het gaat er niet om ‘dat we handelen en dat het allemaal werkt, klopt en optelt’. Het gaat erom dat er een wil achter zit om iets te creëren en dat die wil berust op contact met het gevoel, met het verlangen en met de ander. De werking is dan sterk: emoties zijn besmettelijk en gepassioneerde emotie (met gezonde grenzen) is dat des te meer. De scheppingskracht kan verenigen, kan tegenstellingen overbruggen, besluit heel gericht een kant op.
Daadkracht komt tot uiting in ondernemerschap. Er wordt snel gehandeld en ingegrepen als dat nodig is. Medewerkers voelen zich verantwoordelijk en zijn bevoegd besluiten te nemen en te handelen. Dit doen ze dan ook voortvarend, ze hakken snel knopen door, handelen direct. Ook is het belangrijk dat het ‘organisatiehart’ klopt. Medewerkers hebben waardering en zorg voor elkaar. Er is ruimte en aandacht voor gevoel. Fouten worden niet hard afgestraft maar opgepakt om van te leren. Compassie zorgt voor meer betrokkenheid en daarmee ook voor een positief werkklimaat. Regelmatig zetten medewerkers en managers hun hart op slot op het moment dat ze met werk bezig zijn. Dat is erg spijtig, want liefde is een essentiële energiebron, ook binnen organisaties. Liefde kan alleen vrij door een organisatie stromen als de leiders hierin voorgaan. Dat wil zeggen dat de leiding mensen en situaties kan accepteren, de verbinding zoekt, eigen kwetsbaarheid niet vermijdt, zorg en aandacht geeft, naast sturen ook durft te dienen.
You can think of your body in two ways: (1) as mechanical, like an automobile worth only so many miles or (2) as a living breathing energetic vessel manifested from spirit. Either way will greatly effect the length and quality of your life. Choose wisely.’ - Gary Hopkins
Perspectief refereert aan een hoger bewustzijn. Het gaat niet alleen om de harde doelen en KPI’s, maar ook om de waarden en bezieling die gezamenlijk worden gedragen in de organisatie. De directie dient zorg te dragen voor perspectief; zij ontwikkelt de visie en draagt de waarden uit. Maar ook medewerkers kunnen zich verbinden aan een hoger bewustzijn en anderen uitnodigen hierin mee te gaan. Momenteel wordt er veel aandacht besteed aan duurzaam leiderschap. Dat gaat over het besef dat de organisatie erop is gericht van de organisatie een duurzame plek te maken in de maatschappij (Scharmer, 2013).
Werken aan energie in de organisatie
Het werken met energie veronderstelt een hoger bewustzijn, zodat je energie op verschillende niveaus kunt waarnemen. Dit bewustzijn gaat uit van een integrale visie op de organisatie als één levend systeem dat een ontwikkelingsproces doormaakt. Energie is voortdurend in beweging, de fysieke uitingen van energie (zoals gedrag) zijn dat ook. De organisatie-energie werkt daarbij niet anders dan bij onszelf. Voelt iets goed? Waar knelt het? Hoe kunnen we haar (weer beter) laten stromen? Als je de energiestroom bij jezelf goed waarneemt, is de kans groot dat dit resoneert met de energie in de organisatie. Door jezelf als instrument in te zetten, heb je directe invloed op het energiesysteem van de organisatie.
Echter, persoonlijke kracht sterker maken is één ding, organisatiekracht opbouwen vergt méér. Organisaties zijn complexe systemen. De organisatie-energie is meer dan de optelsom van alle individuele energie. Mensen beïnvloeden elkaar voortdurend. Energie is besmettelijk en versterkt zichzelf tot een dynamische collectieve energie, zowel positief als negatief. Leiderschap heeft een cruciale rol om de voorwaarden te scheppen, zodat de energie wordt bevrijd en positief gericht (Bruch, 2012).
Hoe dit kan werken heeft Luc Hoebeke uitgewerkt in een gelaagd model dat loopt van de werkprocessen van de basis naar het leggen van diepe verbindingen in een overstijgend perspectief. De tijdschaal van de impact van de stappen loopt hierin op van 1 tot 2 jaar van de basis naar 20 tot 50 jaar bij het hogere bewustzijn bij het perspectief. Hoe meer de energiebronnen worden geactiveerd, hoe langer de effecten werkzaam zijn (Hoebeke, 2000). Naast het ontstaan van een gezondere organisatie met gelukkige mensen heeft het direct zijn weerslag in een groter concurrentievoordeel. Een energierijke organisatie bestaat langer en is onverslaanbaar.
Door: Henk ten Horn en Eric-Jan Rijnierse
Dit artikel is tot stand gekomen met de inspirerende inbreng van Leo Kind. Leo is zelfstandig organisatieadviseur en mede-eigenaar van La Corbière Lighthouse, bureau voor organisatieadvies, coaching en training (www.lacorbiere-lighthouse.nl).
Henk ten Horn is organisatiepsycholoog en als zelfstandig adviseur verbonden aan Hay Group en Het Wil Consult. Hij heeft een adviespraktijk voor energy coaching en begeleidt organisaties bij veranderingstrajecten. Hij was redactielid van Management Executive. henk.ten.horn@haygroup.com Eric-Jan Rijnierse is zelfstandig organisatieadviseur en coach, zijn visie: Development Works. Hij werkt met klanten aan het samengaan van het persoonlijke met het zakelijke: meer bewust leven en werken, je rol nemen, samenwerken, processen verbeteren, leiding nemen, veranderen. Hij werkt aan persoonlijke, teamen organisatieontwikkeling met zeer diverse ondernemers, professionals, organisaties. eric-jan@developmentworks.nl
