We leven in een fascinerende en snel veranderende wereld. Technologieën zoals robotisering, kunstmatige intelligentie, the internet of things, zelfrijdende auto’s, 3D/4D printing, zonne-energie, nanotechnologie, biotechnologie en quantum computing veroorzaken gezamenlijk de 4e industriële revolutie. In alle sectoren zien we nieuwe producten, nieuwe manieren van produceren en nieuwe business modellen. Dit is deel 4 van de serie Disruptie en nieuwe business modellen. Over de toekomst van de gezondheidszorg.
Robotisering De tijd dat robots alleen in een fabriek werden ingezet om telkens opnieuw dezelfde handeling op dezelfde plaats uit te voeren, ligt achter ons. Robots hebben sensoren gekregen, zodat ze mensen en dingen in hun omgeving kunnen waarnemen. En robots zijn cognitieve systemen geworden die in gewone taal communiceren en leervermogen hebben. In de zorg heeft dit verschillende toepassingen van robots mogelijk gemaakt. In apotheken vinden we apotheekrobot Consis van Willach voor het klaarmaken van bestellingen. Operaties worden uitgevoerd met behulp van operatierobot Da Vinci, die op afstand bestuurbaar is en heel precies en stabiel werkt. Riba is een robotverpleegkundige die mensen uit een ziekenhuisbed kan tillen. En dan hebben we Zora, een sociale robot, die bijvoorbeeld in zorginstellingen wordt ingezet om ouderen te vermaken of gymles te geven. De vrees dat bewoners de robot zouden afwijzen, is ongegrond gebleken. Deze robots worden in de praktijk heel snel geaccepteerd. Een bijzondere robot is het exoskelet, waarmee bijvoorbeeld mensen met een verlamming in de benen na een ongeval weer kunnen opstaan en lopen. En voor mensen die, bijvoorbeeld in de bouw, veel moeten tillen of voorovergebogen werken, zijn er exoskeletten die dat werk vergemakkelijken. Persoonlijke medicatie en behandeling op basis van DNA-profiel Met behulp van genetisch onderzoek kunnen steeds meer ziektebeelden worden gediagnosticeerd voordat er symptomen optreden. Je kunt verklaringen vinden voor het ontstaan van de ziekte, het verloop van de ziekte voorspellen en de erfelijkheid vaststellen. En je kunt preventief meer doen, bijvoorbeeld met gerichte gezondheidsadviezen en monitoring. Ook kun je vaststellen welke medicatie wel en niet gaat aanslaan en wat de optimale dosering is. Als je weet dat er in je lichaam bepaalde leverenzymen actief zijn die medicijnen versneld afbreken, moet je de dosis verhogen. Zo krijgen we gepersonaliseerde medicatie die is afgestemd op ieders eigen DNA-profiel, wat de effectiviteit verbetert en bijwerkingen vermindert. Dit geldt zowel voor bijzondere medicijnen voor zeldzame ziekten als voor veelgebruikte medicijnen zoals antidepressiva, bloeddrukverlagers en pijnstillers. De kosten van een genetisch paspoort, zoals de DNA-analyse ook wordt genoemd, dalen zo snel dat het denkbaar is iedereen dit kan aanvragen die voor het eerst in een apotheek komt. Ook commerciële partijen zijn op deze markt actief, waaronder iGene dat in 2017 in Nederland beschikbaar komt. Op basis van een DNA-analyse van je speeksel kunnen zij je vertellen op welke ziektes je een verhoogde of verlaagde kans hebt en krijg je leefstijladvies. Verdergaand is de CRISPR-Cas9 methode waarmee je DNA kunt modificeren. Hiermee wordt momenteel gewerkt aan nieuwe methoden voor onder andere het genezen van longkanker, aids en sikkelcelziekte (erfelijke bloedarmoede). 3D bioprinten en organen op een chip We kunnen met steeds meer materialen in 3D printen, zoals plastic, staal en beton. Ook wordt er geëxperimenteerd met het printen met menselijke weefsels. De medische toepassingen die momenteel worden onderzocht, variëren van het printen van huid en bot tot complete organen, bijvoorbeeld bij Organovo. Als dit daadwerkelijk lukt, hebben we geen donororganen meer nodig en worden organen niet meer afgestoten. Nederland had in 2016 een wereldprimeur in de tandheelkunde. Na het scannen van de mond werd met een 3D printer een kroon gemaakt, die direct werd geplaatst. Dus geen bijtafdruk meer en geen tijdelijke kroon, maar een snellere en (iets) comfortabelere behandeling. En dan hebben we organen op een chip (organs-on-a-chip). Dit zijn geen echte organen, maar in het laboratorium gekweekte menselijke weefsels die de werking van een orgaan nabootsen. Dit biedt de mogelijkheid om in het klein de werking van een orgaan te simuleren en nieuwe medicijnen te testen. Hierdoor zijn minder proefdieren nodig en de uitkomsten zijn naar alle waarschijnlijkheid ook betrouwbaarder, omdat het effect van medicijnen op dieren het effect op mensen niet helemaal kan voorspellen. De fysiologische en anatomische verschillen zijn daarvoor te groot. Kunstmatige intelligentie Er zijn zo veel verschillende ziektebeelden en zo veel verschillende methoden om die te behandelen dat je van een arts eigenlijk niet kan verwachten dat hij/zij die allemaal in detail kent. Dat is ook waarom artsen zich specialiseren en in teams werken. Maar zelfs dan is het onmogelijk om alles te weten. Kunstmatige intelligentie biedt hier uitkomst. IBM Watson, bijvoorbeeld, biedt een expertsysteem ter ondersteuning van de arts. Zoekmachines zoals Google geven je op basis van zoektermen een lange lijst van relevante publicaties die je verder kunt bestuderen. Watson daarentegen geeft je de meest waarschijnlijke diagnose, een behandelplan met daarbij de kans van slagen en legt ook uit hoe die analyse tot stand is gekomen. Als arts kun je de mogelijkheden overwegen en vervolgens besluiten of je meer onderzoek nodig hebt of een definitieve diagnose stelt. Watson is geen statische database, maar is zelf in staat om te leren en kan daardoor in de loop van de tijd steeds meer vragen beantwoorden en met een steeds grotere precisie. Ook interessant is Dr Foster. Dit bedrijf uit het Verenigd Koninkrijk onderhoudt een internationale database met cijfers over sterfte, complicaties, herbehandeling, behandelingsduur en andere variabelen met betrekking tot meer dan 250 diagnoses in zo’n 40 vakgebieden. Wereldwijd werken 40 ziekenhuizen, waaronder ook de academische ziekenhuizen in Nederland, hieraan mee. Door het vergelijken van gegevens en het delen van kennis wordt de kwaliteit van de zorg beter en ontstaan internationale standaarden voor de behandeling van bepaalde ziekten. Telemedicine (zorg op afstand) Dankzij informatie- en communicatietechnologie kan zorg op afstand worden verleend. Dit wordt ook wel telemedicine genoemd. Chirurgen kunnen met behulp van robots operaties uitvoeren zonder in de operatiekamer aanwezig te zijn. Artsen kunnen via beeldschermen met patiënten communiceren die zich elders in het ziekenhuis of gewoon thuis bevinden. En we zien huisartsen die e-consults via de webcam aanbieden. Mooi zijn ook de robots die bij mensen thuis kunnen worden ingezet om op afstand de gezondheidstoestand van de patiënt te monitoren en enige thuiszorg te verlenen. Robot Pepper is vooral gebouwd om dementerende ouderen gezelschap te houden en te helpen herinneren aan hun afspraken, waaronder het innemen van medicijnen. Hij kan ook kleine gesprekjes voeren en daarbij de emoties van mensen herkennen aan hun gezichtsuitdrukking en stem. In 2018 komt naar verwachting robot Rose op de markt die bij ouderen en mensen met een beperking thuis kleine taken kan uitvoeren, zoals de deur openmaken, drinken halen, eten opwarmen en schoonmaken. Quantified Self Niet alleen artsen verzamelen data en baseren daar hun beslissingen op. We zien steeds meer mensen die met behulp van sporthorloges en andere draagbare meetapparatuur (wearables) hun eigen lichaamsfuncties monitoren. Vaak gebeurt dat niet omdat zij ziek zijn, maar vanuit preventieve overwegingen. Quantified Self is een beweging die zich ten doel stelt informatie over jezelf te verzamelen om van te leren. Denk aan hartslag, bloeddruk, beweging, slaapritme, stressniveau etc. Door spelelementen toe te voegen (gamification) worden mensen op een subtiele manier gemotiveerd om gezonder te leven. De Apple Watch, bijvoorbeeld, houdt niet alleen bij hoeveel calorieën je hebt verbrand en hoeveel stappen je hebt gezet, maar laat je ook weten hoeveel je nog moet doen om je doel te halen. En via apps zoals looptijden.nl kun je je eigen prestaties delen en vergelijken (of concurreren) met anderen voor extra motivatie. In het 2e kwartaal van 2017 wordt naar verwachting de winnaar bekend gemaakt van de Qualcomm Tricorder XPRIZE. De Tricorder, een idee uit de film Star Trek, moet een draagbaar, draadloos apparaat worden dat in de palm van je hand past en 12 verschillende ziekten kan vaststellen. Gevolgen voor de organisatie van de zorg en de rol van de arts Wat gebeurt er als transparantie de norm is? De toegenomen informatiemacht van patiënten leidt tot democratisering van de zorg en heeft (onbedoelde) consequenties voor de organisatie van de sector. Databases van overheidsinstanties, patiëntenverenigingen en commerciële bedrijven maken inzichtelijk welke artsen en ziekenhuizen goed presteren en welke minder. Artsen met goede resultaten hebben het druk. Artsen die minder goede resultaten behalen, zullen klandizie verliezen. Het gevolg is verdergaande concentratie (the winner takes all), niet van bovenaf door de overheid gestuurd, maar gedreven door kritische patiënten die om de best mogelijke zorg vragen. Een patiënt die zelf regie voert over zijn eigen gezondheid komt centraal te staan en de zorg organiseert zich om de patiënt heen. Daarin is niet alleen een rol weggelegd voor medisch specialisten, maar ook voor artsen die naast de patiënt staan in de rol van gezondheidscoach of regievoerder. Dit kunnen huisartsen zijn, maar ook bedrijfsartsen. In de Verenigde Staten heeft Intel het Healthcare Marketplace Collaborative opgezet om in samenwerking met zorgaanbieders en verzekeraars de zorg voor hun medewerkers beter, sneller en goedkoper te maken. Door toepassing van de expertise van Intel op het gebied van integraal ketenbeheer (supply chain management) werden nieuwe klinische processen geïmplementeerd voor veelvoorkomende, ongecompliceerde klachten. De kosten voor het behandelen van rugpijn daalden met 24% en voor het behandelen van hoofdpijn met 49%. Van sick care naar health care In de geschetste ontwikkelingen zien we dat er steeds meer aandacht komt voor preventie. We gaan, met andere woorden, van een systeem van sick care naar health care. Dan moeten we alleen nog van het woord patiënt af, want wie bewust aan zijn gezondheid werkt en zelf aan het stuur van zijn gezondheidszorg zit, voelt en noemt zich geen patiënt. Door: Willem Peter de Ridder Dr. Willem Peter de Ridder is directeur van Futures Studies. Als futuroloog is hij een veelgevraagd spreker, auteur, strategie consultant en transformatiemanager. Futures Studies ondersteunt organisaties bij het verkennen van de toekomst, het formuleren van een toekomstbestendige strategie en het managen van disruptie. Voor meer informatie: www.futuresstudies.nl. Alle artikelen uit de serie over Disruptie en nieuwe businessmodellen:- Disruptie en businessmodellen: De toekomst van de bouw
- Disruptie en businessmodellen: De toekomst van de mobiliteit
- Disruptie en businessmodellen: De toekomst van de verzekering
- Disruptie en businessmodellen: De toekomst van de zorg
- Disruptie en businessmodellen: De toekomst van werk & organisatie
- Disruptie en businessmodellen: De toekomst van de juridische dienstverlening