Zijn zelforganiserende teams hét antwoord op de uitdagingen die voor ons liggen? Of is het een nieuwe vorm van het oude denken? En als je eigenaarschap weer terug wilt geven aan de professionals – al of niet in de vorm van zelfsturende teams: hoe doe je dat dan? Wouter Hart beschrijft zijn zoektocht naar de potentie en de valkuilen van zelforganiseren en geeft zes handreikingen voor het hoe.
Een tijdje terug reed een man met zijn auto een fietskelder binnen in Eindhoven omdat zijn navigatiesysteem hem dat van harte had aanbevolen. Het huis van Henri en Tineke van Schaik uit Kockengen is in de laatste zes jaar maar liefst vier keer geramd door een vrachtwagen. Volgens Henri en Tineke als gevolg van navigatiesystemen. Eind juli 2015 besloot een automobilist op advies van zijn navigatie het treinspoor op te rijden. De auto kwam vast te zitten en toen er een trein naderde, kon de man weliswaar tijdig weg komen, maar raakten de auto en de trein zwaar beschadigd.
Welk effect heeft het gebruik van een TomTom nu op onze wakkerheid als weggebruiker? De Tomtom is een prachtig mooi en behulpzaam systeem. Maar tegelijkertijd zal iedereen herkennen dat het ons ook een klein beetje in slaap doet vallen. We weten minder goed waar we zijn en we kijken iets minder oplettend naar de echte leefwereld om ons heen.
Dit voorbeeld staat niet op zichzelf. Het geeft iets weer over de menselijke natuur. Als mijn vijf jaar oude zoontje Jasper bij mij achterop de fiets staat en ik steun hem met mijn arm omdat er even wat bobbels in de weg zitten, dan gaat hij direct in mijn arm hangen. En andersom: zodra ik de steun langzaam maar zeker weghaal, gaat hij weer zelf actief staan.
Steunstructuur en leiderschap
Als het gaat om organisaties leidt dit mechanisme in de menselijke natuur tot de vraag: wat is het effect van steunstructuren op onze wakkerheid op werk? Het stellen van de vraag is het geven van het antwoord. De gemiddelde organisatie kent een aaneenschakeling van eindeloos veel steunstructuren. En inderdaad, ook daar zijn veel voorbeelden te vinden van steunstructuren die iets in de mens in slaap doen sukkelen.
Zo blijkt uit onderzoek dat het regelen van een controlefunctie aan het einde van het proces een direct negatief effect heeft op de controle-alertheid tijdens het proces. Ofwel: als ik weet dat er nog iemand na mij komt die ernaar gaat kijken, dan hangt het niet meer alleen van mij af en word ik minder oplettend.
Of doe eens mee in het volgende gedachte-experiment: zet zes mensen aan het werk – laat ze bijvoorbeeld een taart bakken – en kom dan halverwege dat proces binnen met iemand die je voorstelt als hun nieuwe leidinggevende. Wat gebeurt er met de taartbakkers? Die gaan afwachtend naar de leidinggevende kijken. En daarmee wordt direct het leiderschap in henzelf een klein beetje verkleind.
Paradoxaal hoor: de interventie om meer leiderschap toe te voegen zou zomaar als effect kunnen hebben dat het leiderschap daardoor in de groep afneemt, zodat er uiteindelijk netto minder leiderschap in de gehele groep aanwezig is dan vóór de interventie.
