Waardengedreven allianties willen bijdragen aan een rechtvaardige en duurzame samenleving. De meeste waardengedreven allianties zijn allianties met meerdere partijen waarvan een groot aantal zich heeft ontwikkeld tot wereldwijde allianties om meer maatschappelijke impact te hebben. De verschillen tussen de partijen die meedoen maakt de besturing van waardengedreven allianties behoorlijk complex. De kunst is paradoxen en spanningen te omarmen in het creëren en ontwikkelen van allianties.
Wat zijn paradoxen
Het signaleren en benoemen van spanningen en conflicten zijn een voorwaarde voor succesvolle samenwerking in waardengedreven allianties. De meeste conflicten, keuzes en onderhandelingen binnen een alliantie bestaan in wezen uit een gespannen congruentie tussen missie, visie en strategie. Vaak gaan ze over de afstemming tussen missie, gedeelde waarden en de impliciete en expliciete doelen van de alliantie als geheel en over de relatie tussen de collectieve missie en de individuele ambities en doelen van de betrokken actoren. Allianties als zodanig kunnen worden beschouwd als een vat vol dualiteiten. In de levensloop van allianties zijn er steeds afwegingen, keuzes en beslissingen nodig om levensvatbaar en wendbaar te blijven.
Een paradox bestaat uit twee tegenovergestelde perspectieven en daaraan gerelateerde acties, die elk zinvol en verdedigbaar zijn. Managers en leiders moeten zich positioneren in het spanningsveld tussen beide perspectieven en omgaan met de paradox door continu te balanceren tussen deze twee uitersten. Het onderkennen van paradoxen bij het creëren en ontwikkelen van allianties kan leden in de alliantie helpen bij het omgaan met problemen, spanningen en strategische keuzes. Ik beschrijf de vier heftigste paradoxen die spelen bij het creëren en ontwikkelen van waardengedreven allianties.
Vertrouwen op gevoel en op nauwkeurige analyses
Een paradox in het formeren van waardengedreven allianties is hoeveel tijd er tijdens de formering wordt geïnvesteerd in vertrouwen in elkaar en het formuleren van een missie, een visie en gedeelde waarden, en de tijd die wordt besteed aan zorgvuldige analyse van de reputatie, bijdrage en betrouwbaarheid van de partners. Een nauwkeurige analyse helpt om risico’s te verkleinen en ieders bijdrage te waarderen. Het draagt bij aan het voorkomen van opportunistisch gedrag door een van de partners. Te lang blijven analyseren roept de vraag op of degene die de analyse uitvoert de ander vertrouwt en zelf te vertrouwen is. De emotionele aantrekkingskracht wordt verdrongen door een rationele analyse. Zeker in het begin van alliantievorming is het essentieel tijd te besteden aan persoonlijk vertrouwen en ruimte te geven aan gevoel, drijfveren en individuele betrokkenheid. Alleen aandacht voor gevoel en vertrouwen kan leiden tot desillusie als later blijkt dat de partners elkaar weinig te bieden hebben. Daarom is het relevant om ieders bijdragen zichtbaar te maken.
Balanceren tussen inhoud en proces
De paradox tussen proces en inhoud is vooral zichtbaar tijdens de funderingsfase omdat het aantal leden toeneemt terwijl de aanvankelijke intenties van de initiatiefnemers relevant zijn voor de vitaliteit van het netwerk. Nieuwe leden en belanghebbenden die worden toegelaten tot de alliantie moeten de ambitieuze dromen van de initiatiefnemers begrijpen en erin geloven. Gemeenschappelijke ambities, collectieve overtuigingen, en gedeelde waarden worden gevormd en soms bijgesteld. En er worden beslissingen genomen over het functioneren en uitbouwen van een alliantie. Op procesniveau gaat het om het samenbrengen van overtuigingen, het opbouwen van vertrouwen en het onderhouden van samenwerkingsrelaties. Op inhoudelijk niveau gaat het om het formuleren van haalbare doelen, het inrichten van de besturing, het benutten van kwaliteitssystemen, en het behalen en vieren van resultaten. Het funderen van allianties is een evenwichtsoefening tussen focus op het proces van samenwerking en focus op inhoud met tastbare resultaten. Inhoud en proces verwijzen naar elkaar en hebben elkaar nodig, maar de oriëntatie van beide is fundamenteel verschillend. De kunst is om deze verschillen te overbruggen.
Stabiliteit en wendbaarheid
Alle allianties hebben te maken met veranderingen in de mondiale omgeving en worden geconfronteerd met onzekerheden over de toekomst. De alliantie zal moeten evolueren om deze veranderingen het hoofd te bieden. Veerkracht en wendbaarheid zijn dan essentieel. Bij veerkracht behoudt de alliantie haar kern en vindt ze kracht vanuit haar identiteit. Een gedeelde en heldere identiteit biedt stabiliteit in een onzekere omgeving. Bij wendbaarheid heeft de alliantie een groot aanpassingsvermogen dat is gebaseerd op onderling vertrouwen en intensieve communicatie. Hoe soepeler en sneller een alliantie zich kan aanpassen aan veranderingen, hoe meer waarde ze op de lange termijn zal creëren voor haar partners en de bredere samenleving. Het ontwikkelen van allianties is een evenwichtsoefening tussen een streven naar stabiliteit en wendbaarheid. De missie en visie dragen bij aan een stabiele identiteit van de alliantie en nodigen tegelijkertijd uit tot wendbaarheid.
Consolideren en co-creëren
In waardengedreven allianties werken de leden samen aan een missie. Ze willen een betere toekomst creëren en bijdragen aan een welvarende, rechtvaardige en duurzame samenleving. De activiteiten zijn geworteld in gedeelde waarden. Bij het creëren van een aanlokkelijke toekomst richt de energie zich op het genereren van aansprekende ideeën wat een wenselijke toekomst zou kunnen zijn en mogelijke manieren om deze ideeën te realiseren. De paradox betekent dat de alliantie voortdurend vooruitgaat en naar manieren zoekt om haar ambitie te realiseren. Tegelijkertijd heeft een alliantie consolidatie nodig om kwaliteit te bieden aan haar leden en tijd om na te denken wat bijdraagt aan resultaat en wat haalbaar is in de toekomst. Soms kan inspiratie met mensen weglopen, wat wellicht leidt tot een prachtige visie op de toekomst, maar een visie kan alleen worden bereikt door oog te hebben voor het contrast tussen droom en werkelijkheid. Als de missie en visie van de alliantie niet overeenkomt met de huidige capaciteiten, ontstaat ongeloof. Als de ambitie niet uitdagend genoeg is of gewoon meer van hetzelfde, ontstaat er desillusie. Het is een uitdaging om je een verleidelijke toekomst voor te stellen die op de grens ligt van wat de spelers in de alliantie aankunnen en waar hun kracht en inzet ligt. De essentie is om een balans te vinden tussen een uitdagend en tegelijkertijd realistisch toekomstbeeld waar mensen met energie aan willen werken om die toekomst een stap dichterbij te brengen.
Herkennen en overbruggen van paradoxen
De belangrijkste uitdaging voor waardengedreven allianties is het levend houden van haar ambitie en het hanteren van paradoxen in haar levenscyclus. Maatschappelijke dynamiek en dynamiek in menselijke relaties zijn er altijd, en het is niet ongebruikelijk dat de ambitie na verloop van tijd vervaagt. De alliantie kan zelfs uit elkaar vallen wanneer een deel van de leden aandringt op het blijven nastreven van de oorspronkelijke waarden, terwijl een ander deel wil overstappen naar een meer klassieke, zakelijke of op macht gerichte rol. Het vroegtijdig herkennen van paradoxen in de ontwikkeling van allianties is essentieel bij het identificeren van bedreigingen en faalfactoren in de verschillende levensfasen van de waardengedreven alliantie. Voor alle allianties is het belangrijk dat ze de juiste leden met de juiste motivatie aan boord krijgen, dat ze duidelijkheid scheppen over de betekenis, de waarden en de doelen van de alliantie, dat ze werken aan onderling vertrouwen, open communicatie tussen de leden bevorderen en de juiste balans bewaren tussen de maatschappelijke betekenis en de zakelijke doelen. Een zorgvuldig afwegen en overstijgen van paradoxen maakt een alliantie sterker en helpt bij het behouden van haar essentie. In het boek “Allianties voor een duurzame toekomst” worden twaalf paradoxen uitgewerkt die een samenwerkingsverband helpt haar ambitie te realiseren en overeind te blijven in een dynamische wereld.
Door: Jaap Boonstra
Dit artikel is gebaseerd op het boek “Allianties voor een Duurzame Toekomst”, geschreven door Jaap Boonstra dat onlangs in verschenen bij Boom Uitgevers. Jaap Boonstra is hoogleraar bij Esade Business School in Barcelona en bij Rotterdam School of Management.
