In 2011 geschreven, in 2012 verschenen, in 2013 Managementboek van het Jaar: ‘Leren samenwerken in organisaties’. In 2023 is het tijd voor een geheel herziene uitgave: ‘Leren samenwerken – Condities creëren voor kansrijke samenwerking’ door Edwin Kaats en Wilfrid Opheij. Aan Wilfrid stellen we een aantal vragen. Waarom is het tijd voor een nieuwe uitgave en wat is er anders en vernieuwend?
In 2013 was het niet voor niets Managementboek van het Jaar. Samenwerken was toen al een actueel onderwerp. Wat is er veranderd in de afgelopen jaren?
“Zo’n boek schrijf je niet in een jaar. In het eerste boek van 2012 staan onze kennis en inzichten opgedaan in die jaren daarvoor. Voor ons is het dus nog langer geleden. Toen we het destijds schreven was samenwerken ‘de witte raaf’. Er gebeurde veel op het gebied van samenwerken maar het was ook een uitzondering. Bij management en besturen ging het vooral om je eigen organisatie. Inmiddels is samenwerken meer gemeengoed geworden. Complexe vraagstukken kun je niet oplossen zonder samenwerken. En je moet beseffen dat als iets vaker voorkomt, dat het daardoor niet beter of makkelijker gaat. Actuele inzichten en kennis blijven noodzakelijk.”
Veranderende denkwijzen en perspectieven
“Iets anders is dat de wetenschap destijds erg beïnvloed werd door de Angelsaksische inzichten en denkwijzen, waarbij de financiële en transactionele belangen voorop stonden. Nu denken we veel meer vanuit wederzijdse afhankelijkheid en het maatschappelijke perspectief met een bredere blik op motieven en belangen. Welke concepten en modellen zijn dan bruikbaar. Ik sprak laatst met een bestuurder en toezichthouder met ruim 40 jaar ervaring in de zorg. Bij hem viel het volgende kwartje. Hij vertelde dat het in het begin van zijn carrière vooral ging over fuseren en groter worden. De 20 jaar daarna draaide het om marktwerking en concurrentie. En nu ziet hij wezenlijk wat veranderen in het strategisch denken: hoe en met wie kunnen samenwerken om onze maatschappelijke rol goed te kunnen vervullen? Hij gaf aan dat wij destijds vroeg waren met onze denkwijze en dat het nu in het hart van de discussie zit. Dat vond ik mooi om te horen. Het gaat dan niet over modes of hypes, maar over onderliggende collectieve denkpatronen en de strategische agenda.”
Wat zijn de grootste inhoudelijke wijzigingen van het nieuwe boek?
“Destijds plaatsten we de samenwerking op zich helemaal centraal. Nu geven we meer aandacht aan de context van een samenwerking. Wat zijn maatschappelijke vraagstukken? Hoe zit het met de machtsverhoudingen in de context? Welke schaal doet er eigenlijk toe? Wat is de politieke context? Ook denken we meer vanuit het netwerk en het ecosysteem. Vanuit de samenhang tussen verschillende organisaties en mensen en de wederzijdse afhankelijkheid.
Daarnaast maken we nu een verschil tussen een samenwerkingstafel met maximaal circa zes of zeven vertegenwoordigers van diverse organisaties, en een opgavenetwerk met soms wel meer dan 100 partijen. Je kan je voorstellen dat het functioneren van en de besluitvorming bij een opgavenetwerk totaal anders zijn. De condities voor samenwerken zijn altijd aan de orde, ze vormen een soort anatomie, maar we laten zien dat de uitwerking voor beide typen samenwerkingsverbanden anders is.”
De nieuwe titel is ‘Leren samenwerken’. De vorige titel was ‘Leren samenwerken tussen organisaties’. Waarom is dat?
“Het eerste boek is geschreven vanuit de gedachte van samenwerkingsverbanden tussen organisaties. In de loop van de jaren ontdekten we dat onze condities en principes ook goed bruikbaar zijn voor samenwerkingen binnen een organisatie. We kregen onder andere van een grote verzekeraar, een jeugdzorgorganisatie en een scholengemeenschap de vraag om hun interne samenwerking tussen verschillende afdelingen te begeleiden. Ook dan werkt het gedachtegoed goed als bril om naar de werkelijkheid te kijken.
Meer en meer is samenwerken een fenomeen. Niet meer de organisatie staat centraal, maar het samenwerkingsverband. Hoe doen we als organisatie ons werk goed in steeds meer samenwerkingsverbanden? Dat doen we door te denken vanuit het netwerk. Naast de organisatie wordt ook het netwerk het organiseerplatform van de toekomst. ”
Hoe is de verdeling tussen jou en Edwin in het schrijfproces?
“Omdat Edwin en ik al vanaf 2004 samen schrijven, hebben we inmiddels veel ervaring. Bij dit nieuwe boek was de nieuwe inhoudsopgave de basis. Vorig jaar zomer hebben we die tot op paragraafniveau uitgewerkt. Op basis daarvan verdeelden we de hoofdstukken. Ieder kiest de onderwerpen die het beste bij hem passen. En heb je dat deel zo goed mogelijk ingevuld? Dan geef je het hoofdstuk aan de ander die het vervolgens aanvult. Zo wordt het steeds beter en vul je elkaar aan. Regelmatig kwamen we bij elkaar om de inhoud van een hoofdstuk of de epiloog te bepalen, zodat we beiden weer verder kon.”
Dit jaar bestaat Common Eye 10 jaar. Zie je daar parallellen met het nieuwe boek?
“Die 10 jaar heeft er indirect wel mee te maken. Het boek is voor een belangrijk deel de conceptuele basis van Common Eye. Natuurlijk willen we niet dat die basis verouderd raakt. Een geheel herzien boek was een logische stap. We zien het als groot onderhoud op het samenwerkingsdenken. En al is het boek dan bijna af, ons denken is nooit klaar. Met de het denken over opgavenetwerken voeg je echt wat toe. En het boek van Manon en Edwin over ‘Samenwerken aan maatschappelijke opgaves’ is een grote stap voorwaarts. Daaraan hebben we veel gehad om ook dit boek te kunnen vernieuwen.”
Door: Monique Krol
- De geheel herziene druk van Leren samenwerken verschijnt rond half september. Wil jij verzekerd zijn van een exemplaar? Bestellen kan hier >>>
