Het nieuwste boek van Jaap Boonstra Veranderen als Samenspel is gebaseerd op een spelmodel voor organisatieverandering. In dit artikel wordt beschreven hoe spelers context maken voor verandering en vernieuwing. Een volgend artikel gaat het erover hoe spelers impact hebben om succes te hebben in het veranderen en vernieuwen van hun eigen werk en organisatie.
Samenspelen
Veranderen doe je niet alleen, zeker niet als het om organiseren gaat. In samenspel geven mensen betekenis aan de bestaande situatie en nemen ze initiatieven om veranderingen te realiseren. Veranderen is een collectief proces. Spelers die een rol spelen in verandering beïnvloeden elkaar. Op basis van inzicht in de huidige situatie creëren ze een context voor samenspel in verandering. Bij veranderen als samenspel gaat het er om hoe je zelf als speler acteert in de speelruimte die je ziet. Het gaat altijd om subjectieve en persoonsgebonden ervaringen en inschattingen. Bij deze inschattingen spelen vijf vormen van bewustzijn een rol.
Omgevingsbewust
Het speelveld van verandering biedt kansen en mogelijkheden voor organisaties om zich te vernieuwen. Veel spelers in organisaties ervaren het speelveld als complex door ontwikkelingen in economie, technologie, politiek en maatschappij die op elkaar inwerken. Het speelveld is dynamisch doordat nieuwe spelers het speelveld betreden, door snelle technologische ontwikkelingen, nieuwe bedrijfsmodellen en steeds meer belanghebbenden met verschillende en dikwijls tegengestelde belangen. Spelers in verandering houden zicht op veranderingen op het speelveld en kunnen goed bedreigingen en nieuwe mogelijkheden inschatten.
Omgevingsbewustzijn is essentieel om nieuwe mogelijkheden te zien en tijdig te beseffen wanneer het voortbestaan van de onderneming onder druk komt te staan. Omgevingsbewustzijn is ook nodig om contacten te onderhouden met externe partijen die het functioneren van de organisatie beïnvloeden, en om van betekenis te blijven voor klanten. Veranderingen in de omgeving kunnen een reden zijn waarom het niet langer kan zoals het nu gaat. Druk vanuit de omgeving staat echter lang niet altijd aan de basis van veranderingen. Ook de eigen ambitie om te innoveren en zich te kwalificeren voor de toekomst kan aanleiding zijn voor verandering. Ook dan geldt dat omgevingsbewustzijn nodig is om te beseffen wat er gaande is, wat de klantbehoeften zijn en met wie innovatieve netwerken kunnen worden opgebouwd.
Politiek bewust
Op het speelveld zijn talloze spelers actief die invloed uitoefenen op het functioneren van organisaties. Financiers zijn belangrijk voor het voortbestaan en loyale klanten zijn essentieel voor continuïteit van de organisatie. Concurrenten en nieuwe toetreders met innovatieve technologie kunnen de bestaanszekerheid onder druk zetten. Politici stellen eisen en maken nieuwe wetten en toezichthouders stellen grenzen aan speelruimte. Om een organisatie te kwalificeren voor de toekomst is politiek bewustzijn nodig en gevoel voor de belangen en het gedrag van spelers op het speelveld.
Politiek bewustzijn begint met een brede blik en meervoudige kijk op spelers, hun stellingnamen en onderlinge interacties. Spelers in verandering hebben goed overzicht over alle spelers, hun belangen en machtsbronnen. Ze zijn in staat coalities te bouwen van mensen buiten en binnen de organisatie om veranderingen te initiëren op het speelveld. Een duurzame en vitale coalitie is gebaseerd op vertrouwen. Spelers met politiek bewustzijn kunnen vertrouwenwekkend acteren en relevante spelers met elkaar verbinden. Ze hebben de capaciteiten anderen te beïnvloeden en zijn goed in constructief onderhandelen vanuit een wil tot samenwerken aan een gedeelde toekomstvisie.
Strategisch bewust
Spelers die zich manifesteren in verandering weten waar de spelers in een organisatie voor staan en gaan. Ze beseffen dat een heldere zijnswaarde en toekomstvisie nodig zijn om kwaliteit en continuïteit te borgen en tegelijkertijd vernieuwing te realiseren. Wendbare organisaties zijn succesvol, omdat ze in staat zijn te balanceren tussen het behouden van de eigen identiteit en het vernieuwen van dienstverlening, cultuur, competenties en werkwijzen. De identiteit en onderliggende waarden zijn relatief stabiel, terwijl de strategie zich voortdurend ontwikkelt door ontwikkelingen op het speelveld en veranderende behoeften van klanten. Een waardengedreven perspectief op de toekomst en eigen identiteit geven richting aan waardecreatie voor de betrokken spelers en maatschappij.
Spelers met strategisch bewustzijn kennen het speelveld, weten waar de organisatie voor staat en gaat en weten wat mensen motiveert en bezighoudt. Ze zijn in staat zich te bewegen op de grens van de organisatie en de verschillende werelden en spelers rondom de organisatie. Spelers met strategisch bewustzijn kennen ‘plekken der moeite’ waar spanning is en conflicten bestaan en zijn bereid die plekken te betreden en op zoek te gaan naar onbekende perspectieven en nieuwe mogelijkheden. Ze zijn in staat betekenis te geven aan gebeurtenissen door perspectieven en interpretaties te delen, en ze nodigen andere spelers uit hun visie te delen. Hierdoor maken ze ruimte voor betekenisgeving en dialoog en geven ze zelf betekenis aan een waardevolle toekomst. Ze hebben een visie op de toekomst en zijn bereid die met anderen te delen. In deze interacties dragen ze bij aan het vormen van de identiteit en de cultuur van de organisatie.
Cultureel bewust
Bij strategische en culturele verandering of vernieuwing zijn spanningen onderdeel van het spel. Diepgaande verandering raakt aan bestaande waarden en gewoonten en aan de wijze waarop we normaal de dingen doen. Als spanningen en conflicten niet uit de weg worden gegaan, kunnen ze een bron zijn van vernieuwing. In diepgaande verandering kunnen allerlei barrières ontstaan doordat mensen in de organisatie negatieve ervaringen hebben met eerdere veranderingen, onzeker zijn over de toekomst of angst hebben dat ze niet mee kunnen komen.
Spelers die context maken, weten wat er speelt buiten en binnen de organisatie. Ze hebben gevoel voor de culturele waarden in de organisatie en de persoonlijke en professionele waarden van andere spelers. Een onbevangen kijk is nodig om aannames te kunnen begrijpen die als vanzelfsprekend worden beschouwd. Nieuwsgierigheid wordt geprikkeld door te experimenteren met nieuwe ideeën. Het is pas mogelijk diepe veranderingen te realiseren als de spelambitie en de spelpatronen van een organisatie betwijfeld kunnen worden en er ruimte is om te spelen met verandering en vernieuwing. Spelers met cultureel bewustzijn luisteren naar anderen en hebben de capaciteit anderen te vertrouwen en vertrouwensrelaties te bouwen. Ze zijn in staat de emoties en ambities van andere spelers te verbinden met de ambitie van de organisatie in de toekomst. Daarmee geven ze richting aan de energie van mensen om hun eigen toekomst te realiseren.
Veranderkundig bewust
Een van de meest gecompliceerde taken van spelers die initiatief nemen in verandering is om tot een afgewogen spelidee te komen. Ze moeten kunnen balanceren tussen een visie op de toekomst, de spelambitie en de speelruimte. Daarnaast gaat het erom het spelidee voor verandering te doordenken met gevoel voor spelpatronen en drijfveren van spelers om aan verandering en vernieuwing te werken. Veranderkundige bekwaamheid behelst dat spelers verschillende veranderstrategieën en de werkingsprincipes van de strategieën kennen. Ze kennen hun eigen voorkeuren voor strategieën en zijn in staat passende veranderstrategieën te kiezen. Daarbij beseffen ze dat ze anderen nodig hebben om tot een afgewogen keuze te komen. In samenspel kiezen ze voor diepgang van de verandering en zetten het spel op de wagen dat nodig is om veranderingen te initiëren. Ze kunnen goed een veranderredenering maken en nodigen anderen uit samen het veranderverhaal te maken en te vertellen.
Contextueel acteren
Initiatiefnemers in verandering zijn nieuwgiering. Nieuwsgierigheid staat aan de basis van organisatorische vernieuwing en professionele ontwikkeling. Nieuwsgierig zijn betekent onbevangen vragen durven stellen en buiten bestaande kaders durven treden. Nieuwsgierigheid wordt geprikkeld door onbekende plaatsen te bezoeken, relaties aan te gaan met andere mensen en te experimenteren met nieuwe ideeën. Nieuwsgierigheid helpt ongeschreven regels in spelpatronen te ontdekken en relatie smet andere spelers aan te gaan. De vijf vormen van bewustzijn helpt spelers in verandering om de context van verandering te begrijpen en daarin contextueel te acteren. In het boek Veranderen als Samenspel worden handreikingen en voorbeelden uitgewerkt om zelf een rol te spelen in verandering.
Door: Jaap Boonstra
Het boek: Veranderen als samenspel
Veranderen als samenspel presenteert een spelmodel voor veranderen. Het maakt zichtbaar met welke dynamiek spelers in organisaties te maken krijgen. In elf hoofdstukken wordt het spelmodel uit de doeken gedaan. Dit model biedt houvast en inspiratie voor spelers die willen bijdragen aan diepgaande verandering en zichzelf willen ontwikkelen.
