In het Sigma-dossier Integriteit en Compliance gaat het om de mens en de zaken waardoor hij wordt geïnspireerd. In deze column neem ik u mee in de sector zorg. Een sector waarin in Nederland 1,4 miljoen mensen werken en waarin miljarden euro’s (95 miljard in 2014) omgaan.
Ik stel u graag voor aan Betsie.
Geboren in 1932. Betsie is op haar vijftigste naar eigen zeggen ‘ontsnapt uit haar huwelijk en heeft voor de liefde gekozen, liefde voor haar beste vriendin’. Wanneer haar vriendin overlijdt en Betsie niet meer zelfstandig kan wonen, verhuist ze naar een zorginstelling. Ze vindt weinig aansluiting bij haar medebewoners, durft niet goed open te zijn, te vertellen over haar leven en voelt zich geïsoleerd. Op een dag hoort ze over een roze ouderengroep bij een andere zorginstelling in de buurt. Betsie krijgt hier contacten met gelijkgestemden en leeft op.
In dit artikel gaat het om kwaliteit van leven van ‘roze ouderen’, ouderen die lesbisch, homoseksueel, biseksueel of transgender zijn. Zij willen zoveel mogelijk regie houden over wat belangrijk voor hen is. Als zij een beroep doen op zorg, willen ze – als onderdeel van goede en verantwoorde zorg – ook dat de zorgprofessional rekening houdt met hun specifieke wensen, behoeften en manier van leven. Daarbij is aansluiten op seksuele diversiteit zowel moreel legitiem als een fundamenteel recht (Kluit, 2012; Keunen, 2010). Daarom is het kwaliteitsinstrument De Roze Loper in het leven geroepen, een methode om acceptatie van seksuele diversiteit in de zorg te vergroten.
‘Roze ouderen’ willen dat zorgprofessionals rekening houdt met hun specifieke wensen en manier van leven. Dat is zowel moreel legitiem als een fundamenteel recht.
Het ontstaan van de Roze Loper
Uit onderzoek blijkt dat lesbische, homoseksuele, biseksuele en transgender ouderen zich vaak niet veilig voelen in hun zorgsituatie om open te zijn over hun seksuele of genderdiversiteit. Doen zij dit wel, dan worden ze geconfronteerd met vooroordelen, pesten of uitsluiting. Bestuur, managers, professionals en andere bewoners zijn zich niet bewust van deze problematiek.
Daarom ontwikkelden roze ouderen, in samenwerking met ANBO, COC en Kwaliteitsinstituut Kiwa, de Roze Loper. Dit traject biedt handvatten om meer aandacht te besteden aan seksuele en genderidentiteit en om de aandacht te borgen in het beleid en de cultuur van de organisatie.
Visie en doel
Door bewustwording van verschillen tussen mensen, het inzetten van een veranderingstraject in de organisatiecultuur en dat te borgen in beleid en acties, willen we dat optimale zorg en aandacht wordt gegeven aan roze ouderen. Doel is om de sociale acceptatie van roze ouderen in de zorg te bevorderen.
De aanpak: 4 stappen
Het traject van de Roze Loper bestaat uit ondersteuning en advies door ambassadeurs, een tolerantiescan en follow-up scans, een plan van aanpak door de zorgorganisatie en een toolkit met verschillende instrumenten, waaronder een training voor professionals.
Het Roze Loper-traject is een cultuurveranderingstraject, omdat het consequenties heeft voor de normen en het handelen van de gehele organisatie. Het traject voor het behalen van een Roze Loper-certificaat kent vier fasen en duurt ongeveer een jaar.
- Activeren
Het eerste contact loopt meestal via een roze 50+ ambassadeur die de lokale situatie kent. Het is van belang bij de eerste gesprekken management en cliëntenraad te betrekken. Als een organisatie aan de slag wil gaan, benoemt het management de sleutelfiguur, degene die het traject gaat ‘trekken’. Het management spreekt ook expliciet uit dat het het traject ondersteunt.
- Voorbereiden
In deze fase vult de organisatie de digitale tolerantiescan in. Dit bevordert de bewustwording en geeft een beeld van de stand van zaken van de tolerantie van seksuele diversiteit. Acht weken later voert Kiwa op de locatie de eerste certificeringsaudit uit. De audit kent drie thema’s, afgeleid van het HKZ-keurmerk: beleid & visie, personeel & opleidingsbeleid en primaire processen. Kiwa maakt een auditrapportage waar ook de tolerantiescan in is opgenomen. De organisatie heeft twee weken tijd om eventuele tekortkomingen op te lossen. Is na die twee weken de score ‘voldoende’ dan krijgt de organisatie een plaquette met de afbeelding van een Roze Loper.1
- Uitvoeren
De sleutelfiguur maakt op basis van de uitkomst van de audit het plan van aanpak. Voor de uitvoering daarvan is een toolkit beschikbaar met activiteiten op het gebied van kennisvergroting, bewustwording en houding van professionals, maar ook gericht op ontmoeting, bewustwording en amusement van de ouderen zelf.
De organisatie zet activiteiten in, liefst in aansluiting bij al bestaande activiteiten en procedures. Zijn er filmavonden, dan kan een roze filmavond worden georganiseerd, kennis over specifieke problemen van roze ouderen kan in bestaande opleidingen worden opgenomen, enzovoort.
- Evalueren en monitoren
Het traject van de Roze Loper is een continu proces. Voor de monitoring van het proces is er ieder jaar een opvolgingsaudit en elke drie jaar een hercertificeringsaudit. Na elke audit maakt de organisatie een vervolg plan van aanpak, waarbij activiteiten voor management, professionals en bewoners worden gepland.
Resultaat en effect
Roze ouderen voelen zich na het traject meer gezien, voelen zich veilig in hun seksuele en genderidentiteit. In juni 2016 is de eerste kwalitatieve effectrapportage (Kluit, 2016) verschenen. Uit het onderzoek bleek dat de meeste respondenten weten dat hun zorgorganisatie een Roze Loper heeft en dat ze daarover trots, positief en tevreden zijn. Vooral de roze bewoners ervaren een toegenomen gevoel van veiligheid, acceptatie, tolerantie, zichtbaarheid en onderlinge solidariteit.
Ook bewoners die om andere redenen te maken hebben gehad met uitsluiting of discriminatie zeggen profijt te hebben van de Roze Loper omdat door het traject het gesprek over diversiteit vaker wordt gevoerd en zij zich óók meer geaccepteerd voelen.
Hoe gaat het verder?
In 2010 is de eerste Roze Loper uitgereikt aan de locatie van de Amsterdamse zorgorganisatie Amstelring. Inmiddels zijn er 110 organisaties met een Roze Loper en is het product naar Duitsland geëxporteerd: de ‘Regenbogenschlußel’.
Een andere ontwikkeling is dat het traject, dat zich in eerste instantie op ouderenzorg richtte, ook nuttig en toepasbaar blijkt voor de andere zorg. Met enkele aanpassingen in de indicatoren, is nu het eerste z iekenhuis ermee aan de slag gegaan.
En Betsie? Als ze hoort dat de ontmoetingsgroep waar ze zich zo thuis voelt is ontstaan vanuit een Roze Loper-traject, trekt ze de stoute schoenen aan. Samen met een van de 50+ ambassadeurs uit haar groep stapt ze naar het management van haar eigen zorginstelling en vertelt haar verhaal. Voor de zorginstelling waar ze woont was de trigger om te onderzoeken of een Roze Loper-traject ook bij hen een verbetering van de kwaliteit van leven van hun cliënten kan brengen. Betsie gaat twee keer in de week naar haar groep. En nu ze zich ook in haar eigen woonomgeving heeft uitgesproken, voelt ze zich daar al een stuk prettiger.
Noot
- De Roze Loper® en de Roze Loper Tolerantiescan® zijn geregistreerde handelsmerken van respectievelijk COC Nederland en Kiwa.
Literatuur
Keunen, S. (2010). Niemand heeft het erover… en ondertussen. Visiedocument diversiteit Osiragroep.
Kluit, M. (2012). Kleurrijke Kennis, homovriendelijkheid in de ouderenzorg en de rol van kennisverwerving.
Kluit, M (2016). Rapportage bewonersevaluatie roze loper.
Tanja Ineke is directeur van Bureau Voor Betere Zorg (VBZ) en voorzitter van COC Nederland.
