Het Interuniversitair Centrum voor Organisatie- en Veranderkunde (Sioo) organiseert sinds 2012 de Studieweek Systemen. Men wil overzicht bieden in de grote hoeveelheid benaderingen en uitgangspunten van de organisatie als systeem.
Tijdens de bijeenkomsten kwamen veel kennis en inzichten vrij. Brechtje Kessener en Leike van Oss hebben structuur in het brede spectrum van systeemdenken aangebracht en er een boek van gemaakt, samen met veertig auteurs. In het inleidende deel behandelen Kessener en Van Oss wat een systeem is, welke taal daarbij hoort en wat de belangrijkste concepten zijn. Zij bieden een overzicht van de verschillende systeembenaderingen en gaan in op hun overeenkomsten en verschillen. Daarna passeren tien systeembenaderingen de revue. Iedere benadering krijgt een eigen deel in het boek. Elk deel geeft een korte typering van de benadering en het systeem, hoe de mensen daarin een rol spelen en hoe de organisatieprofessional de benadering kan gebruiken. Telkens staat een systeemdenker, -theorie of -methode centraal en ieder deel bevat een begrippenlijst om de taal van de benadering te leren kennen. In het afsluitende deel beschrijven de auteurs de tien benaderingen nogmaals in enkele korte alinea’s en met behulp van een hogeschool voorbeeld waarvoor ze gebruikt kunnen worden. Het slothoofdstuk bevat een aantal ontwikkelingen die het systeemdenken in de toekomst mogelijk gaan beïnvloeden. Tussen systeem en omgeving ligt een systeemgrens. Dat isoleert een systeem niet per definitie, omdat systeem en omgeving elkaar definiëren. De systeemgrens kan open of gesloten zijn. In het eerste geval is er sprake van uitwisseling tussen het systeem en de omgeving van materie, energie of informatie bijvoorbeeld. Open systemen hebben een of meer functies voor hun omgeving. Bij een gesloten systeem vindt er geen uitwisseling tussen het systeem en de omgeving plaats. Systemen bestaan uit subsystemen en elementen, de kleinste delen van een systeem. Subsystemen en elementen zijn met elkaar verbonden door relaties. Systeemdenkers bedoelen daarmee de verbinding tussen twee elementen of subsystemen en de impact die ze op elkaar kunnen hebben. De elementen kunnen mensen zijn, maar dat hoeft niet. Die relaties kunnen lineair of circulair zijn en ze bepalen de kenmerken van het systeem. Ze vormen nieuwe eigenschappen die niet terug te voeren zijn op de oorspronkelijke delen, vandaar de boektitel: Meer dan de som der delen. Hoe groter het aantal delen en hoe meer verschillende relaties daartussen, des te complexer het systeem.
Iedere poging zo’n omvangrijk boekwerk samen te vatten in een recensie schiet schromelijk tekort. De auteurs zijn daar zelf beter in geslaagd: de eerste twee binnenpagina’s bieden een helder totaaloverzicht. Ook helpen ze de lezer door de bomen het systeembos te zien door tien benaderingen samenhangend te presenteren. Dat er veertig auteurs aan het boek hebben meegewerkt stoort absoluut niet. Het zorgt zelfs voor afwisseling door de verschillende manieren van uitwerken. Met een diepe buiging naar al die auteurs:
Meer dan de som der delen is een rijk bezit.
Nico Jong is senior adviseur bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
