Persoonsgerichte zorg betekent radicale vernieuwing van kwaliteitsbeleid

We zien in Nederland een duidelijke kentering in het denken over zorgkwaliteit. Wij zijn op weg naar ‘persoonsgerichte zorg’. Een ingrijpende maar hoopgevende ontwikkeling. Een paar opvallende kenmerken springen direct in het oog.

Persoonsgericht gaat over hoe iemand zichzelf ziet

Zorg die zich op de persoon richt, heeft niet primair de kwaal, het gebrek of de beperking op het oog waarmee iemands bestaan is belast. Aandacht voor de persoon betekent allereerst aandacht voor het verhaal dat iemand maakt tot wie hij of zij is. Vaak zie je dat dit verhaal wordt opgevat als bron van ‘cliëntinformatie’, maar dat is iets te makkelijk. Cliëntinformatie betreft dat wat er over een cliënt bekend is, terwijl de echte kracht van het verhaal ligt in het feit dat het door de betrokkene zelf, of door diens naaste, wordt verteld. Persoonsgerichte zorg gaat niet uit van wat er over een cliënt bekend is, maar van de vraag hoe iemand zichzelf ziet. Kwaliteit wordt verbonden met identiteit.

Persoonsgerichte zorg gaat niet uit van wat er over een cliënt bekend is, maar van de vraag hoe iemand zichzelf ziet.

Het cliëntperspectief is een instellingsperspectief

Het eerste dat we dan ontdekken is dat mensen die zorg gebruiken zichzelf helemaal niet als ‘cliënt’ zien. Zij zien zichzelf in de context van hun eigen verhaal. Voor de zorginstelling is een cliënt formeel iemand met een indicatie die recht geeft op bepaalde verstrekkingen. De opgave is ervoor te zorgen dat die op een professionele manier worden geleverd, voor de vergoeding die daar tegenover staat. Daarmee is het ‘cliëntperspectief’ op de eerste plaats een instellingsperspectief.

Iemand zijn verhaal omvat veel meer dan zijn kwaal

Zien we iemand op de eerste plaats als ‘cliënt’, dan zijn er allerlei dingen die professionals niet over iemand hoeven te weten, met name die dingen die niet direct te maken hebben met de zorgvraag. Misschien is dat in het ziekenhuis niet zo erg, want daar word je, als het goed is, weer beter, zodat je weer verder kunt met je leven. Dat is in de langdurige zorg anders. Daar ben je vanwege iets dat niet (meer) over gaat en dat bij je leven hoort. Langdurige zorg gaat over het leven van mensen, niet alleen over hun gebrek. Wat voor de persoon van betekenis is, omvat veel meer dan de zorgvraag.

Langdurige zorg gaat over het leven van mensen, niet alleen over hun gebrek.

Kwaliteit als ervaring

Persoonsgerichte zorg beweegt zich in een andere richting dan de ‘cliënt’-gerichte zorg die de afgelopen vijftien jaar in de aandacht heeft gestaan. Als aanbeveling voor kwaliteit nadert ‘de cliënt centraal’ haar houdbaarheidsdatum met rasse schreden. Iets dergelijks geldt voor ‘kwaliteit van bestaan’ als maatstaf voor objectieve kwaliteitsinformatie. Mensen die zorg gebruiken hebben nooit veel gehad met ‘meetbare kwaliteit’. Die zijn meer geïnteresseerd in kwaliteit als ervaring. Persoonsgerichte zorg gaat uit van die ervaring.

Narratieve verantwoording is de nieuwe uitdaging

Zorg bieden vanuit de vraag hoe de persoon zichzelf ziet, plaatst het verhaal in het centrum van de aandacht. Ook die beweging komt op gang. Kwaliteit gaat over de betekenis van zorg in het licht van het verhaal dat ze over zichzelf vertellen. Die verschuiving opent de weg van ‘tellen’ naar ‘vertellen’. Daarmee is narratieve verantwoording van kwaliteit de nieuwe uitdaging voor de langdurige zorg in Nederland. Auteur: Hans Reinders was van 1995-2016 hoogleraar ethiek aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Over het onderwerp kwaliteit publiceerde hij onder meer Eilandbestaan (2013) en De andere mogelijkheid (2014). Samen met Lydia Helwig Nazarowa is hij verantwoordelijk voor Beelden van kwaliteit, een narratieve methode voor kwaliteitsonderzoek. In het boek ‘Kwaliteit als ervarin’g beschrijft Reinders de achtergronden en de praktische betekenis van de ontwikkeling naar persoonsgericht zorg. Meer informatie is te vinden op beeldenvankwaliteit.nl