Voor veel maatschappelijke opgaven is er geen vanzelfsprekende plaats om de opgave te signaleren en ermee aan de slag te gaan. Voorbeelden van opgaven zijn het tegengaan van taalachterstand, de energietransitie, het woningbouwvraagstuk of samenwerken aan regionale gezondheid. Hoewel de vraagstukken zeer divers van aard zijn, vragen ze altijd om samenwerking. Vaak over de grenzen van de eigen organisatie én de sector heen.
Het tot Ooa-Sioo Boek van het Jaar verkozen boek ‘Samenwerken aan maatschappelijk opgaven’ begint met het bespreken van een aantal praktijkvoorbeelden van maatschappelijke vraagstukken. De vraagstukken zijn bijna altijd complex van aard omdat ze ingrijpen op de bestaande structuren, bestaande werkwijzen, wetten en regels of gewoontes en gedrag. Helaas zijn er geen eenduidige en makkelijke oplossingen. Wel is een van de overeenkomsten dat er altijd noodzaak is tot samenwerking om te komen tot oplossingen. Hieronder lees je de redenen hiervoor.
Er zijn per definitie veel partijen met verschillende motieven, belangen en perspectieven
Wat opvalt, is dat we zonder uitzondering met veel partijen te maken hebben. Dat roept logistieke complicaties op en het brengt uiteenlopende perspectieven en tegengestelde belangen bij elkaar, die dan met elkaar in overeenstemming moeten worden gebracht om gericht en gecoördineerd te handelen. We kunnen zoeken naar leidende coalities en wellicht terugvallen op een institutionele of leidende partij, uiteindelijk moeten we een breder draagvlak ontwikkelen en nadenken over de vraag wie we op welke manier betrekken.
Een opgave raakt aan verschillende disciplines en ontstijgt doorgaans de sectoren
In verschillende praktijksituaties zien we dat een opgave zich niet beperkt tot een specifieke sector, maar deze overstijgt. Een voorbeeld hiervan is het ontwikkelen van basisvaardigheden voor de aanpak van taalachterstand en laaggeletterdheid. Deze opgave raakt de letterensector, het onderwijs, de jeugdhulp, welzijn en op termijn de arbeidsmarkt. Als het zo is dat de multidisciplinariteit ligt besloten in de opgave, dan betekent dat ook dat bij de analyse en het vinden van relevante oplossingen de betrokkenheid van deze disciplines kan helpen om te komen tot betere analyses en moeten betere oplossingen. Dit is een uitdaging om dat te organiseren.
Uiteindelijk moeten we een breder draagvlak ontwikkelen en nadenken over de vraag wie we op welke manier betrekken
Er is behoefte aan samenhang
In veel praktijksituaties zijn al eerder initiatieven ondernomen. Zelden beginnen ze met een ‘clean sheet’. Opgaven kennen meestal geen centraal vertrekpunt, maar komen in het discours aan de oppervlakte. En dan zijn er op verschillende plekken al pogingen ondernomen om het vraagstuk beter te begrijpen en zelfs al van oplossingen te voorzien. Gaandeweg wordt duidelijk waar de opgave betrekking op heeft, wat de kern van het vraagstuk is en welke dynamiek werkzaam is. Een opgave komt vervolgens in een belangrijke fase, waarin de verspreide initiatieven met elkaar in verbinding worden gebracht; waardoor er schaal en uitwisseling ontstaat. En mogelijk ontstaat een platform om leerervaringen te combineren en weer nieuwe initiatieven te ontplooien. En dat dan ook weer in samenhang te doen.
Er is behoefte aan regie
Bijna altijd is (proces)regie noodzakelijk. Het bij elkaar brengen van partijen en het aanbrengen van samenhang van initiatieven vraagt actieve aandacht. Het vraagt om organiseren, want gezamenlijk handelen komt niet vanzelf. En dat is geen gemakkelijke taak: veel partijen, geen duidelijke probleemstelling, wijzigende omstandigheden enzovoort. Het kan een pad zijn met teleurstellingen en terugval, terwijl toch het gevoel bestaat dat er geen alternatief is. Deze omstandigheden – het is moeilijk om te coördineren, maar tegelijkertijd is coördineren noodzaak – moeten ons ertoe brengen om ons te verdiepen in dit coördinerende en regisserende werk, en te leren hoe we dit op een goede manier kunnen doen.
Bron: Samenwerken aan maatschappelijke opgaven. Het boek biedt inzichten en handelingsperspectief voor beleidsmakers, netwerkmanagers en bestuurders die beweging en gezamenlijk handelen voor elkaar willen krijgen.
Door: Manon de Caluwé, Edwin Kaats
