Het doel van het organisatiecultuurmodel is het verduidelijken van de relatie tussen cultuur en gedrag. Het drielagenmodel bestaat uit drie niveaus van organisatiecultuur: de artefacten, beleden waarden en basisveronderstellingen. Deze lagen zijn zowel zichtbaar als onzichtbaar. Een organisatie kan het model van Schein toepassen om te reflecteren op de eigen situatie.
Achtergrond van het organisatiecultuurmodel
Elke organisatie heeft te maken met cultuur. In de praktijk bestaat vaak het gevaar dat men pogingen doet om de cultuur te begrijpen, maar dit in gedachten te sterk wil simplificeren. In veel gevallen is het verleidelijk – en tot op zekere hoogte ook valide – om te zeggen dat een cultuur bestaat uit ‘de manier waarop wij hier nu eenmaal te werk gaan’, of te kijken naar de riten en rituelen van een organisatie, het bedrijfsklimaat, de fundamentele waar den van een organisatie et cetera. Al met al zijn het allemaal manifestaties van een cultuur, maar geen enkele ervan is de cultuur op het niveau waarop een cultuur bepalend is. Een andere en betere manier om naar een cultuur te kijken, is te beseffen dat ze op verscheidende ‘niveaus’ aanwezig is en dat wij
de dieper gelegen niveaus enerzijds moeten begrijpen en anderzijds moeten sturen.
Hiervoor ontwikkelde Edgar Schein in de jaren tachtig het drie-lagenmodel van cultuur. Schein definieert ‘organisatiecultuur’ als ‘een som van de gemeenschappelijke veronderstellingen die een groep werknemers in de loop der jaren heeft opgedaan’. Deze gemeenschappelijke veronderstellingen zijn gebaseerd op de gemeenschappelijke normen en waarden en hebben geleid tot een onbewuste vanzelfsprekendheid. Cultuur ontstaat uit de wisselwerking tussen de organisatie en haar omgeving.
Uitleg: het drielagenmodel
Het drielagenmodel bestaat uit drie niveaus van organisatiecultuur: de artefacten, beleden waarden en basisveronderstellingen. Deze lagen zijn zowel zichtbaar als onzichtbaar. Het model geeft volgens Schein inzicht in de complexiteit van de organisatiecultuur.
Beluister de Boom Management Podcast over Managementmodellen
Niveau 1: De artefacten
Het eerste cultuurniveau betreft de artefacten. Aan de oppervlakte is het niveau van artefacten waar te nemen door wat je ziet, hoort en voelt wanneer je in de organisatie rondloopt. Denk hierbij aan zichtbare structuren, processen, architectuur, taal, producten, stijl van kleding, gedragsmanieren et cetera. Het zijn concrete verschijningsvormen binnen een organisatie.
Dit cultuurniveau is zowel makkelijk zichtbaar als ook moeilijk te ontcijferen; de symbolen die je ziet zijn ambigu. Het is daarom moeilijk om conclusies te trekken over de diepere aannames op basis van artefacten alleen, omdat de interpretaties van artefacten snel gekleurd worden door eigen gevoelens en reacties. Je weet daarom pas wat artefacten betekenen en waarom ze zichtbaar worden, als je met insiders praat over wat je ziet.
Niveau 2: Beleden waarden
Het tweede cultuurniveau van een organisatie betreft de beleden waarden. Dit zijn alle waarden, doelen en strategieën die een organisatie nastreeft. In dit geval de missie, visie en kernwaarden en de daarbij behorende overtuigingen. In sommige gevallen zijn dit soort waarden uitgeschreven in beleid en in andere gevallen zijn ze ongeschreven.
Niveau 3: Onderliggende basisveronderstellingen
Het derde cultuurniveau betreft de onderliggende basisveronderstellingen. In deze laag gaat het over onbewuste, vanzelfsprekende overtuigingen, percepties, gedachten en gevoelens. Het zijn de onderliggende aannames die werknemers meenemen in hun handelen. Deze assumpties vormen het fundament voor de normen en waarden. De verschijningsvormen zijn: impliciete normen en waarden en gedeelde zingeving.
Praktijkvoorbeeld
In dit voorbeeld is het model van Schein toegepast voor Google. Een mooi voorbeeld waarbij de beleden waarden overeenkomen met wat medewerkers daadwerkelijk ervaren, is de Google-norm. Bij Google werd een dienst als Streetview ontwikkeld door de medewerkers 20 procent van hun tijd te laten besteden aan dingen die ze zelf leuk vinden. In onderstaande tabel staan voor Google de drie niveaus van cultuur omschreven.
Zelf aan de slag met het organisatiecultuurmodel
Met het organisatiecultuurmodel kun je het cultuur-DNA van je organisatie in kaart brengen. Een goede werkvorm om een analyse te maken is met behulp van een brainstormsessie. Breng ten eerste de organisatiecultuur in beeld, op basis van de drie cultuurniveaus. Vervolgens kun je samen met interne medewerkers enkele anomalieën (tegenstrijdigheden) onderzoeken tussen de artefacten en de basisveronderstellingen. Dit doe je door gericht te vragen naar zaken die opvallen en moeilijk met elkaar te verenigen zijn. Hierdoor kom je tot het diepere, onbewuste niveau dat samenhang brengt tussen de losse elementen.
Bron: Het Handboek Managementmodellen
Door: Patrick Kooij
