Werken met het principe dat je je niet kunt onttrekken aan het nemen van verantwoordelijkheid is hartstikke spannend. Want het betekent dat we onszelf en elkaar moeten aanspreken op het nemen van verantwoordelijkheid. Dat we het echte gesprek moeten voeren.
Dan gaat het eerst over ‘mij’ en wat ik doe bij het nemen van verantwoordelijkheid. Neem ik zelf de juiste verantwoordelijkheid? Ontsla ik anderen van het nemen van hún verantwoordelijkheid? In zijn boek Doorbreek de cirkel over de rol van managers bij veranderingen beschrijft Arend Ardon een prikkelende waarneming:als we een foto maken van wat er aan de hand is, dan staan we zelf vaak niet op die foto. Om te kunnen zien wat onze invloed op het geheel is, moeten we een foto maken waar we zelf wél op staan. Ardon legt de mooie link dat er een zelfontspanner nodig is om onszelf op de foto te krijgen. Zo’n foto is nodig om te kunnen zien wat we doen en daarover te reflecteren. Niet om het oordeel centraal te zetten, maar om ons erover te verwonderen en er lering uit te trekken. Misschien mag de spiegel waarin we kijken ook wel een lachspiegel zijn.
Elkaar aanspreken is spannend
Vervolgens gaat het erom niet alleen jezelf aan te spreken maar ook elkaar. En ook dat is heel spannend. Veel van de oplossingen in de systeemwereld maken dat we elkaar juist niet direct hoeven aan te spreken. ‘Je hebt de formats van de beoordelingsgesprekken wel of niet goed ingevuld’, is een veel veiliger onderwerp dan wat iemand in de praktijk echt doet. En als het ergens niet goed gaat, zoeken we vaak niet het spannende gesprek naar de oorzaak op, maar creëren we een oplossing in de systeemwereld. Dan moet de uitgave worden goedgekeurd, of het stuk voortaan eerst langs die andere afdeling.
Door het over de afgeleide systeemwereld te hebben hoeven we het niet over de leefwereld te hebben. Lekker veilig. Maar het gevolg is wel dat het gesprek over de werkelijke vraagstukken naar de achtergrond verdwijnt. Dáár wordt geen appèl meer op gedaan. Het is opvallend dat er vrijwel geen organisaties zijn waarin het
normaal is om elkaar feedback te geven en aan te spreken op gedrag. Dat wordt structureel omzeild door de dominante plek die de systeemwereld er inmiddels heeft. In de meeste organisaties wordt veel gepraat over tal van afgeleide zaken, en is het pijnlijk om te zien dat het ondertussen ontbreekt aan ‘het echte gesprek’. In het echte gesprek worden juist de hardnekkige thema’s uit de leefwereld opgezocht en besproken.
Elkaar aanspreken is spannendHard en zacht
De systeemwereld wordt vaak geduid als ‘hard’. Met ‘harde cijfers’ en hard controls tegenover de zogenoemde soft controls zoals kernwaarden, een aanspreekcultuur of twee keer ‘Ja’. Maar niets is minder waar. Die soft controls gaan over de leefwereld en dus over dingen die dichtbij komen. Dat maakt het spannend.Het uit de weg gaan van het echte gesprek door zich te verschuilen achter die zogenoemde hard controls: dat is pas soft.Er zijn tal van mechanismen die een cultuur van verantwoordelijkheid tegenhouden. Denk aan collega’s die elkaar de hand boven het hoofd houden, taboes in de organisatie, geen echte maatregelen nemen bij grensoverschrijdend gedrag, problemen doorschuiven, het proces zo opknippen dat niemand meer verantwoordelijk is, et cetera. Zolang we dáár geen verantwoordelijkheid voor nemen en daar het echte gesprek niet over voeren, zal de systeemwereld verder worden gevoed. De cultuur van verantwoordelijkheid kan ‘hard’ klinken en hard voelen. Maar als het gesprek gevoerd wordt vanuit de bedoeling, de waarden en de visie van de organisatie, dan gaat het eerder over ‘stevigheid’. Over een stevigheid die het verhaal van de organisatie benadrukt en die duidelijkheid geeft aan iedereen die daarbij betrokken is. Bron: Anders Vasthouden Door: Wouter Hart
