In dit artikel laat Rosalie Reichardt-Mulder zien waarom ongelukkig zijn niet per se iets slechts is, hoe schuldgevoel en angst voor verandering ons in de weg kunnen zitten en waarom juist die weerstand een sleutel kan zijn tot groei.
Overal ter wereld zijn mensen op zoek naar geluk. De zoektocht naar geluk lijkt een universeel streven te zijn. Je hebt vast ooit gehoord of zelf gezegd: het maakt niet uit wat je gaat studeren of wat je gaat doen, als je maar gelukkig wordt.
Toch is de zoektocht naar geluk nog niet zo heel lang de norm. Heel lang hebben mensen gedacht dat lijden juist heel gewoon was. Lijden was het doel en dan zou geluk later volgen. Hier op aarde moest je afzien en later zou de hemel dan de beloning zijn. De psychologie heeft zich honderden jaren vooral gefocust op het bestuderen van dat wat mensen ongelukkig maakt, op trauma’s, pijn en dergelijke. De positieve psychologie is daarentegen vrij nieuw.
Niet heel gek, want het gevoel van onvrede zit ook heel erg in ons als mens. Onze focus op zwakke punten zit diep in ons brein en in onze cultuur verweven. Check maar eens de reclames die je continu ziet op je telefoon of op televisie. Die geven je het gevoel dat je iets mist. Dat de rimpels die ontstaan in je gezicht weggewerkt moeten worden. Dat de auto die je nu rijdt niet langer volstaat. Er is altijd iets mooiers en beters. Het wekt onvrede in de hand. En als je ontevreden bent, komt je geluksgevoel onder druk te staan.
Ook wanneer je het nieuws volgt, dan lijkt er overal in de wereld vooral ellende te zijn. Oorlogen, virussen, onveiligheid. Niet gek dat je geluksgevoel soms ondergesneeuwd lijkt te raken. Hoe kun je immers gelukkig zijn als er continu naar je lijkt te worden geroepen dat het beter of mooier kan en dat er zoveel is om angstig en ongelukkig over te zijn?
‘De wereld is tot een hel gemaakt door hen die er een hemel van wilden maken.’ – Karl Popper
Gelukkig is er tegenwoordig steeds meer aandacht voor beide kanten: geluk én ongeluk. Want ze horen bij elkaar. Een regenboog is er alleen omdat er regen én zon is. Geluk voel je omdat je ook weet hoe het is om ook af en toe ongelukkig te zijn. Je wilt immers niet je hele leven doorbrengen in een hangmat op het strand in de zon. Dat wil je een paar weken per jaar tijdens de vakantie, maar het is niet iets wat we altijd willen doen. Juist door die schaarse momenten van ultiem geluk kun je het waarderen en er echt van genieten.
Geluk en ongeluk horen nou eenmaal bij elkaar. En hoewel de reclames ons soms anders willen doen geloven, geluk gaat echt níét over de dingen die je hebt, maar over verbinding. Het gaat over het leren kennen van jezelf, over het leren herkennen van moeilijke momenten en je eigen gedachten daarover. Het gaat vaak ook over je relatie met jezelf én met anderen. En daarop is jouw eigen invloed heel erg groot. Groter dan je zelf misschien in de gaten hebt. En het vereist ook moed. Lef om het anders te doen dan je het altijd deed.
Heb je weleens gedacht: dit wil ik niet langer, of: de volgende keer ga ik het echt anders doen? Om het vervolgens toch op dezelfde manier te doen? Misschien baal je ervan, maar het lukt je niet om het écht anders te gaan doen. In dit hoofdstuk praat ik je geen ongeluk aan, beloofd! Maar ik vertel je wel meer over waarom het kiezen voor geluk soms een behoorlijke uitdaging kan zijn. Want er kan behoorlijk wat in de weg zitten wanneer je het anders wilt gaan doen. Geluk aannemen is vaak lastiger dan het koesteren van ongeluk.
Schuldgevoel
Dat begint bij het schuldgevoel. Kiezen voor geluk betekent namelijk ook dat je je schuldig kunt gaan voelen tegenover anderen die zich niet zo gelukkig voelen als jij. Schuldgevoel naar je ouders, omdat jij het anders doet dan zij of succesvoller bent. Schuldgevoel naar je kinderen, omdat je kiest voor wat voor jou goed is en er even niet voor hen bent. Schuldgevoel naar vrienden, omdat jij niet doet wat ze van jou verlangen en je ze moet teleurstellen. Of een schuldgevoel als je naar het journaal kijkt en ziet dat veel mensen leven in armoede of oorlog terwijl jij lekker warm op de bank zit. We houden er niet van om ons schuldig te voelen. Het kan ook een gevoel van schaamte en ongemak teweegbrengen. Een gevoel van ‘mag ik dit wel?’ Het kost moeite om voor geluk te kiezen. En het geeft angst dat het geluksgevoel op een dag ook weer kan ophouden. We blijven liever in onschuld hangen en dus is ongelukkig zijn ook heel erg verbonden met gevoelens van geluk en opluchting en soms voel je het verschil nauwelijks.
Angst voor verandering
De dingen anders doen, hoe groot of hoe klein ook, kan ontzettend spannend voelen. Kiezen voor geluk roept diep in ons ook angst voor vrijheid op. Haast alsof de wereld vergaat als je loslaat en iets nieuws probeert. Dat is ook waarom mensen zo lang in nare situaties blijven. Liever ongelukkig in een omgeving die ze kennen dan iets totaal nieuws en onbekends proberen. Dat voelt op dat moment nóg onveiliger.
Yvonne: ‘Ik ben in mijn verleden zes jaar lang gepest. Ik was heel eenzaam, was erg verdrietig en had veel negatieve gedachtes. Iets in mij wilde dat veranderen, maar er was ook een stuk veiligheid. Want ondanks de manier waarop ik door mijn klasgenoten behandeld werd, wist ik wel waar ik aan toe was. Gevoelsmatig hoorde ik er toch bij en had ik mijn plek in de groep. En dat was voor mij ook belangrijk. Ik wilde er graag bij horen en leuk gevonden worden. Zelfs als diezelfde mensen mij pestten en me eigenlijk heel verdrietig maakten.’
De reden voor het onveilige gevoel dat je ervaart als je iets nieuws probeert, is dat een van onze grootste basisbehoeften zekerheid is. Ook zijn we iedere dag op zoek naar veiligheid. En veiligheid kan ook zijn dat je kiest voor dat wat je kent, want dat geeft een gevoel van zekerheid. Sterker nog: de meeste mensen kiezen onbewust voor het bekende. Onbewust, want niemand zegt hardop: ‘Nee, laat mij maar ongelukkig zijn. Ik zit hier goed op mijn werk of in mijn relatie, want dit voelt lekker ongelukkig.’ Als dat zo zou werken, dan is het veel zichtbaarder. Maar onze gedachten zijn veelal onbewust. We verklaren onze situatie dan bijvoorbeeld als: ‘Het is nu even rottig, maar het komt wel weer goed’, ‘Waar vind ik nou een baan waar ik zoveel vrijheid krijg als nu?’ of: ‘Als ik laat merken dat ik ontevreden ben, dan komt daar alleen maar narigheid van.’ Allemaal redenen om niets te veranderen. Redenen om te kiezen voor de veilige optie en te blijven waar je bent. Het vereist echt lef en doorzettingsvermogen om daar tegen in te gaan. Want wat gaat er gebeuren als je het wél anders doet?
Yvonne: ‘Ik kan me de dag waarop ik een andere keuze maakte nog zo goed herinneren. Het was in de zomervakantie. Ik fietste altijd naar school met de mensen die mij pestten en in die zomervakantie besloot ik om te wisselen van opleidingsniveau. Daardoor moest ik voortaan alleen fietsen of nieuwe mensen vinden om mee te fietsen. Maar ik besloot op dat moment: met deze mensen ga ik niet meer fietsen. Ik heb ze ook een mail gestuurd. Dat was superspannend. Op de eerste dag na de zomervakantie was het zover: ik moest alleen op de fiets stappen. Ik heb de nacht ervoor heel slecht geslapen, maar ik ben gaan fietsen en ontdekte dat heel veel mensen alleen die kant op fietsten. Het was veel minder eenzaam en veel minder erg dan ik had verwacht. Dat moment opende echt mijn ogen en bood een nieuw perspectief.’
Angst voor verandering heeft bijna altijd te maken met het afschermen en beschermen van eerder ervaren pijn of angst voor veronderstelde pijn. In een poging om de pijn dit keer te vermijden, ontwikkelen mensen weerstand. Weerstand is eigenlijk niets meer dan de kracht die je aanzet om bepaalde doelen NIET te bereiken. Zodra je iets wilt veranderen of op pad wilt gaan, is er weerstand. Bewust of onbewust. Iedere beweging roept remkracht op. Het is een heel natuurlijke reactie. Zoals je bij het fietsen weerstand voelt om vooruit te komen. Soms voelt het nauwelijks als weerstand en soms trap je je suf. Zonder weerstand geen verandering, zou je kunnen zeggen.
Dus wanneer je besluit dat je iets anders wilt voor jezelf, dan zul je weerstand ervaren. En als je het idee hebt dat de verandering waarvoor je staat niet jouw eigen keuze is, dan zal die weerstand nog groter voelen. Je weet immers niet wat je kunt verwachten en bereidt je onbewust voor op het ergste dat er kan gaan gebeuren. Dat komt voort uit onze behoefte om onze kwetsbare plek te beschermen. Tegelijkertijd is de angst voor die pijn regelmatig groter dan de pijn zelf. Toen onze zoon in het ziekenhuis lag, kon hij vreselijk opzien tegen de prikken die hij zou krijgen. En wanneer er een pleister verwisseld moest worden, raakte hij regelmatig in paniek. Die pijn stelde niets voor vergeleken met de andere pijn die hij had. Maar de angst voor de pijn was zo groot dat hij er steeds van in paniek raakte en er een uur door van slag was. De handeling zelf viel dan meestal gelukkig reuze mee, waarna opluchting volgde.
Je eigen weerstand verkennen en de betekenis van de weerstand onderzoeken, is heel helpend. Je kunt jezelf vragen: ‘Waar ben ik nou eigenlijk écht bang voor?’ of: ‘Wat is het ergste dat mij kan gebeuren?’ Zo open je een deur naar nieuwe mogelijkheden en leer je dat de onmogelijkheid juist ook een uitdaging kan zijn.
‘Zo lang je blijft experimenteren in je leven, zit het leven vol verrassingen.’ – Remco van Riet
Jouw gedachten
- Neem een situatie in gedachten waarvan je eigenlijk denkt: dat zit me niet lekker. Dat zou ik anders willen doen. Dat kan je werk zijn of een situatie thuis. Het is iets waar je steeds tegen aanloopt, maar wat toch continu hetzelfde blijft.
- Beeld je nu in dat je die situatie gaat veranderen. Je gaat het voortaan anders doen dan je tot nu toe hebt gedaan. Probeer je dat zo levendig mogelijk voor te stellen.
- Welke gedachten of excuses om NIET te veranderen komen direct in je op? Schrijf ze eens op zonder daar een oordeel over te hebben. Bedenk dat deze gedachten er zijn om je veilig te houden, maar bekijk ze ook eens vanaf een afstandje. Wat zeggen deze gedachten eigenlijk? Hoe realistisch zijn ze?
Door: Rosalie Reichardt-Mulder
Bron: Kwestie van geluk – Inzicht, acceptatie en regie over je eigen leven
