De laatste paar weken word ik, in totaal verschillende contexten, steeds weer geconfronteerd met het belang om aandacht te geven aan ‘nadenken’. Is het een trend? Of ligt het aan mij? Vang ik momenteel alles op wat over nadenken gaat? Of is er daadwerkelijk een maatschappelijke bewustwording ontstaan over het belang van nadenken?
Het valt mij het eerste op door een column in de NRC van Madeleine de Vos met de titel ‘Steun het nadenken, onze wereld rust er op’. Zij doet daarin een oproep om ons steeds af te vragen hoe we ons tot de wereld verhouden. Zij vindt dat nadenken hiervoor een enorme meerwaarde heeft en daarom bevorderd moet worden. Ik was het volkomen met haar eens en ging weer over tot de orde van de dag.
Maar kort daarna spreek ik Daphne Wiersma, medeoprichter van het Gangmakersgilde. Het gaat over de vicieuze cirkel bij medewerkers die steeds weer aangeven geen tijd te hebben om dingen te veranderen en daarom ook geen tijd nemen om na te denken hoe ze daar wel tijd voor zouden kunnen maken. Daphne heeft in een ‘Eerste Hulp bij Gangmaken’[1]dit onderwerp bediscussieerd met een aantal andere gangmakers; een huisarts, een teamcoach en een begeleidingsdeskundige. Ze herkennen allen dat er binnen zorgteams weinig tijd en mentale ruimte is om dingen te veranderen. Maar constateren ook dat het cultuur is om te zeggen dat je het druk hebt en om te klagen over registratie en werkdruk. Ze concluderen dat je als gangmaker zowel jezelf, als ook de anderen met wie je werkt, steeds de vraag moet stellen: ‘wie wil ik zijn en wat wil ik brengen’. Dat zorgt voor het ontstaan van motivatie en energie en een beweging van slachtofferschap naar regie.
Bewustzijn
In het verlengde hiervan vraag ik mij af of we ons wel bewust genoeg zijn van het belang om tijd te nemen voor ‘nadenken’. In de afgelopen jaren hebben we binnen het gilde allerlei tegenkrachten, kenmerken en perspectieven besproken, maar het belang van voldoende tijd en rust om na te denken is nooit specifiek als onderwerp aan de orde geweest. Ook niet dat je juist in je gangmakersrol een belangrijke taak hebt om het nadenken bij anderen te activeren en te inspireren. Is het de tijdgeest die ervoor zorgt dat dit nu op de agenda komt te staan?
Samen nadenken
Mijn vraag of er sprake is van een maatschappelijke trend om meer specifieke aandacht te geven aan het belang van ‘nadenken’ is niet zomaar te beantwoorden. Maar als we kijken naar de nieuwe visie van de Kwaliteitsraad en naar alle activiteiten die momenteel in de publieke sector worden ondernomen om tot ‘anders verantwoorden’ te komen, dan kan ik niet anders concluderen dan dat er in ieder geval een duidelijke verschuiving is ontstaan naar het belang van ‘samen nadenken’.
Samen leren en verbeteren moet de essentie zijn van kwaliteit.
De Kwaliteitsraad stelt dat In de nieuwe visie op kwaliteit ‘samen leren en verbeteren’ de essentie moet zijn van kwaliteit. Naar mijn mening is dit geen nieuwe visie, maar een verschuiving in de prioriteitstelling van kwaliteitsaspecten. Een te verwachten ontwikkeling die ik reeds genoemd heb in mijn proefschrift[2]. Kwaliteitsaspecten met betrekking tot de organisatie van de zorg en het professioneel handelen (zoals het volgen van standaarden en richtlijnen) blijven ook belangrijk, maar de attitude, het ‘samen met de patiënt/cliënt/burger nadenken’ over wat voor hem of haar de beste keuzen zijn die aansluiten bij de persoonlijke context, die is veel hoger op de prioriteitenlijst komen te staan en krijgt een andere invulling.
De daadwerkelijke maatschappelijke verandering is dan dat het over SAMEN nadenken gaat in plaats van nadenken OVER.
Ik vind het mooi om 2019 met deze constatering te kunnen afsluiten.
Voor 2020 wens ik iedereen voldoende tijd en ruimte om niet alleen ‘de wind van verandering te voelen’, maar ook om samen na te denken over de betekenis en de gewenste acties.
Lia de Vos is een van de oprichters van het gangmakersgilde. Samen met Jeanet Bouw en Daphne Wiersma heeft ze een beweging op gang gebracht om het bestaan en het belang van ‘gangmakers’ onder de aandacht te brengen, maar ook om te onderzoeken hoe gangmakers elkaar kunnen ondersteunen. Zie ook www.gangmaken.nu
Bekijk hier meer artikelen van Lia de Vos en het dossier over gangmaken.
[1] EHBG (Eerste Hulp bij Gangmaken) is een speedintervisievorm voor de leden van het gangmakersgilde. Loop je als gildelid ergens tegen aan en wil je graag sparren met andere gildeleden, dan doe je een oproep wie het onderwerp herkent en wil meedenken. De tijd tussen oproep en bijeenkomst is kort en vindt veelal plaats ‘aan de keukentafel’.
[4] Kwaliteit, disciplinering en sturing, C. de Vos, Proefschrift Erasmus Universiteit Nederland 2014. blz 220: “Nu veel randvoorwaarden geregeld zijn en ondergrenzen vastgesteld, moet gezocht worden naar een koppeling van instrumenten, systemen en de interactie tussen arts en patiënt. Het in de afgelopen decennia ontstane regulerende patroon dat ‘burgers (patiënten) een controlerende rol vervullen bij de eigen zorg’ kan mogelijk gebruikt worden voor deze koppeling”.
