‘Ik schenken, jij stop zeggen?’ Jasper, de zoon van auteur Wouter Hart, doet dit voorstel aan zijn vader als hij een pak yoghurt vastheeft. Dit toetje van de familie Hart vormt als anekdote het voorgerecht van het event Verdraaide organisaties zoals dat 8 juni jongstleden plaatsvond.
Wouter Hart: ‘Niet enkel vasthouden aan de letter van de wet’
‘Nee, jij schenken, jij ook stop zeggen,’ zegt Wouter tegen zijn zoontje. Wouter legt aan de hand van deze anekdote een belangrijk mechanisme uit: ‘In de leefwereld kun je mensen op twee manieren reguleren of aanzetten. De ene kant is om mensen houvast te geven buiten zichzelf. In dit geval een externe begrenzing van mij als vader. De andere kant is om op zoek te gaan naar wat binnen henzelf voor regulering zorgt.’
Wouter vraagt de zaal: ‘Fantaseer eens mee wat er was gebeurd als ik was meegegaan in “ik schenken, jij stop zeggen”. Ja, hij wil meer. Hij creëert een belangentegenstelling. Waarschijnlijk – als hij mij hoort ademhalen – schiet hij nog extra uit, zodat hij een klein beetje meer yoghurt heeft. Zijn begrenzing is dan namelijk uitbesteed. Daarop ga ik weer meer controle en toezicht organiseren. En wantrouwen is geboren.’
Wouter laat ook het tegendeel zien: ‘Andersom gesteld, als hij verantwoordelijkheid krijgt, dan moet hij gaan nadenken: wat is hier normaal? Waar heb ik eigenlijk zin in? Hoeveel yoghurt is er eigenlijk? Voor mij als vader is de afweging: kan hij daar al rekening mee houden met zijn zes jaar? Moet ik er bij blijven of kan ik weglopen?’
Nieuwe rol inspectie
Even later vraagt Wouter de zaal: ‘Kun je mensen in organisaties verantwoordelijk maken voor een professioneel antwoord vanuit de geest van de wet?’ Veel organisaties voelen immers dat enkel vasthouden aan de letter van de wet niet de weg is. Wouter: ‘Ik hoorde laatst Ronnie van Diemen, inspecteur-generaal voor de gezondheidszorg, een prachtig verhaal afsteken. Ze zei: “Samen met Philadelphia zijn we erachter gekomen dat we als IGZ, als Inspectie van de Gezondheidszorg, onze rol anders moeten inrichten. We zijn erachter gekomen dat we niet meer zozeer moeten kijken naar de vraag of jullie wel aan onze criteria voldoen.
We moeten drie vragen stellen:
- Waar zijn jullie mee bezig?
- Wat kunnen wij doen om jullie te helpen in die kwaliteitsondersteuning?
- Welke harde afspraken maken we hierover?”
Wouter vult aan: ‘Ze zei ook nog: “Geef ons wel nog vijf jaar, want wij zijn niet gewend om zo te werken.”
Hij vervolgt: ‘Wat ik sindsdien als advies geef aan organisaties is het volgende. Van Diemen heeft dit gezegd met camera’s erbij. Het is bij hun gewoon op te vragen. Mocht je nu een volgende keer toch een inspecteur krijgen die jullie situatie niet naar de context vertaalt of deze niet vanuit de geest van de wet beschouwt, is het handig om deze drie punten op papier klaar te hebben. Antwoord dan: “Hé, luister even, jouw baas wil dat jij mij drie vragen gaat stellen, maar ik zie dat jij mij gaat toetsen naar de letter van de wet.”
Vervolgens is het belangrijk om daar aan het eind – letterlijk – deze tekst aan toe te voegen: Of-Zijn-Jullie-Bij-De-IGZ-Niet-In-Control-Of-zo?’ Een hard gelag, een hard gelach.
Stijn van Kreij: ‘Klein is het nieuwe groots’
De sprekers op het event worden ingeleid en uitgeleide gedaan door live muziek van Stijn van Kreij. Hij heeft letterlijk een andere pet op als muzikant dan als innovatiemanager van zorginstelling Cello. Hij betreedt het podium op verschillende momenten vanuit deze uiteenlopende rollen. Rollen die hij ook moeiteloos weer verbindt. De grootste waarde van Stijn op deze dag is dat hij mensen met zijn muziek op een ander niveau de dag laat beleven. Hij raakt letterlijk en figuurlijk veel snaren. Daarmee verschuift de aandacht van de mensen van hun hoofd en gedachten naar hun hart en hun gevoel.
Ruud Klarenbeek: ‘Ik zie wel mensen, maar ik zie geen leven’
Ruud Klarenbeek van de JP van den Bent stichting toont aan wat er mogelijk is in een zorgorganisatie met 2500 mensen aan personeel. Zijn loopbaan bij ‘de JP’ begon met de overtuiging dat het beter kon. ‘Als ik naar veel zorginstellingen kijk, dan zie ik wel mensen, maar ik zie geen leven.’ De overhead omlaag is nooit een doelstelling geweest, maar is een gevolg van werken vanuit de bedoeling. ‘De overhead is momenteel 4,2%, terwijl het gemiddelde op 15% ligt in Nederland. Van het totale budget is 74,4% naar personeelskosten gegaan. Dat betekent dat er sprake is van 70% handen aan het bed. Gemiddeld halen organisaties nog geen 50%.’ Met deze indrukwekkende cijfers kraakt Ruud de aanname dat een individuele aanpak, een kleinschalige inrichting van zorg en een persoonlijke benadering duur zou zijn.
Nieuwe vorm van verantwoording
Hij vertelt hoe het gelukt is om de accountants inmiddels naar het primaire proces te laten kijken. De Algemene Rekenkamer heeft zich in een advies aan het kabinet namelijk positief uitgelaten over het feit dat de accountants van de JP van den Bent stichting nu uitgaan van het principe: ‘Als de cliënt tevreden is en de medewerkers tevreden zijn, dan mag je ervan uitgaan dat de geleverde zorg rechtmatig is’. De accountants werken bij deze nieuwe vorm van verantwoording dus primair met signalen uit de leefwereld. Ruud voegt toe: ‘Sterker nog: de accountants wonen tegenwoordig ook zorgplanbesprekingen bij. Dat was vroeger ondenkbaar en viel buiten hun blikveld, maar dat is nu de kern van hun werk.’
‘Deze nieuwe vorm van verantwoording afleggen gaat niet vanzelf en kan niet overal’, waarschuwt Ruud. Daar hoort een cultuur bij van a) elkaar aanspreken, b) redeneren vanuit de cliënt en 3) van zero tolerance bij niet-integer gedrag. Kern van zijn verhaal: de mens is leidend. De medewerker in regie. Deze moet verantwoordelijkheid kunnen nemen. En verantwoordelijkheid niet kunnen ontlopen.
Erben Wennemars: ‘Ziedend was ik: leiderschap begint bij je waarden’
Erben Wennemars komt geagiteerd het podium op. Hij begint direct over een aantal uitspraken die Ottavio Cinquanta, de scheidend voorzitter van de Internationale Schaatsunie, de dag ervoor gedaan heeft ten aanzien van dopinggebruik en het behouden van je medaille.
Erben: ‘Schokkend. Ziedend was ik. Feitelijk zegt hij: als je niet gepakt bent, dan heb je ook niet gebruikt. Maar leiderschap begint bij je waarden. De vlag kan uit nu hij vertrekt. Ik sta écht voor een schone sport.’ Een schrijnend voorbeeld waar mensen hun verantwoordelijkheid niet hebben genomen en deze verantwoordelijkheid ook expliciet ontlopen. Erben: ‘Het gaat mij om winnen ten koste van alles, maar niet ten koste van je waarden.’
Waar Erben woorden aan geeft, is wat Wouter Hart en Marius Buiting, medeauteur van Verdraaide organisaties, ook wel de ‘asvastheid’ zijn gaan noemen van leiders. ‘Asvast zijn’ hangt samen met datgene waar leiders zich radicaal mee blijven verbinden als systemen niet langer meer het primaire houvast bieden. Oftewel: ‘Jij schenken, jij ook stop zeggen.’
Verslag & foto’s: Guido van de Wiel.
Guido van de Wiel is schrijver en ghostwriter van managementboeken, verbonden aan onder meer Verdraaide organisaties en De veranderbrigade. Hij is executive coach bij de business schools Rotterdam School of Management en Tias School for Business and Society. Eind 2015 is hij verkozen tot Trendwatcher of the Year 15-16.
