Onlangs is de ISO 45001:2018 gepubliceerd. Daarmee nemen we afscheid van OHSAS 18001. Met de nieuwe ISO-norm bekijken we arbeidsveiligheid met een bredere blik.
Tegelijkertijd verscheen ook een boek over ISO 45001 door Jan Dillen. Hij vindt de nieuwe norm een goede zaak: ‘De oude machine is afgeschreven en er komt een nieuwe voor in de plaats. Voor een veiligheidskundige is dat een spannend moment, want een nieuwe machine betekent nieuwe risico’s. Risico’s die in kaart moeten worden gebracht, risico’s die moeten worden bestreden.
Volgens Jan Dillen, auditor bij Vincotte, is dit precies de benadering die OHSAS 18001 stimuleerde. “Die norm richtte zich alleen op de zuivere risico’s en niet op de speculatieve. Met andere woorden: als een bedrijf een nieuwe machine kocht, keek OHSAS alleen naar wat er mis kon gaan. Dat zo’n nieuwe machine ook allerlei voordelen kan bieden – minder lawaai, minder stof, ergonomische verbeteringen en zelfs een betere bescherming – daarvoor was geen aandacht.”
De nieuwe norm ISO 45001 bekijkt de mogelijke voordelen wel. “Die neemt die speculatieve risico’s mee”, zegt Dillen. “Mogelijke nadelen, maar ook potentiële voordelen. Daarmee voorkom je dat arbo wordt geassocieerd met zeuren en zagen. Bovendien, juist die nadruk op het positieve motiveert de medewerkers om zich aan de norm te houden. En ten slotte is zo’n positieve benadering ook beter voor de bedrijfsvoering in het algemeen. Want hoe kun je ooit een nieuw product op de markt brengen als je alleen maar aandacht heb voor risico’s?”
Lees ook: Risicomanagement in het MUMC+: High5 voor veiligheid
Aandacht voor de externe omgeving
Ook op een ander gebied hanteert de nieuwe norm een bredere blik, legt Dillen uit. “OHSAS 18001 concentreerde zich uitsluitend op het operationeel niveau, op het niveau van die machine en de werkvloer. ISO 45001 heeft ook aandacht voor de niveaus daarboven, zoals het contextniveau. Want organisaties opereren niet in een vacuüm: ze krijgen te maken met bijvoorbeeld economische depressies, met nieuwe technologie, met toenemende concurrentie uit het buitenland, met een verouderend personeelsbestand. Kortom: met risico’s en kansen in de externe omgeving. Daar speelt de nieuwe norm beter op in. Bijvoorbeeld: wat verwachten de contractoren van ons, en wij van hen? En hoe kunnen wij leren van hun kennis?’
In vergelijking met OHSAS 18001 hanteert ISO 45001 dus een bredere blik. De nieuwe norm besteedt ook meer aandacht aan de softere aspecten. Maar er zijn nog meer verschillen:
- Bij OHSAS 18001 kon één directielid verantwoordelijk zijn voor het hele veiligheidssysteem. Onder ISO 45001 is dat onmogelijk: die verantwoordelijkheid ligt nu bij de voltallige directie.
- ISO 45001 bevat een aparte paragraaf over consultatie en participatie. Niet alleen worden de werknemersorganisaties geconsulteerd over het vaststellen van arbeiddoelstellingen en interne audits, ze worden ook betrokken bij beslissingen over risicobeoordeling en trainingen.
- OHSAS 18001 beperkte zich tot interne communicatie. ISO 45001 neemt ook de externe communicatie mee, met belanghebbende partijen, contractoren en aannemers. Niet langer spreekt de norm over procedures, maar over gedocumenteerde informatie.
- Een laatste voordeel van de nieuwe norm: bedrijven die al beschikken over ISO, kunnen de nieuwe norm gemakkelijk daarin integreren.
Bovendien heeft ISO 45001 meer oog voor het strategisch en tactisch niveau. Dillen: “Op strategisch niveau betekent dit bijvoorbeeld: we willen over vijf jaar 20 procent minder ongevallen. Of op tactisch niveau: dit jaar moet dat aantal al met vijf procent naar beneden. Die plannen komen in ISO 45001 expliciet terug en ze moeten SMART worden gemaakt: specifiek, meetbaar, ambitieus, realistisch en tijdgebonden.”
Raakvlakken tussen processen
ISO 45001 besteedt veel aandacht aan de raakvlakken tussen de processen – volgens Dillen gaat het daar vaak mis. “Het ene proces vormt een output voor het andere. Stel, de afdeling Inkoop zet een grote order uit voor enkele gevaarlijke stoffen. Dan is het heel belangrijk om goed te overleggen met andere afdelingen, zoals personeel en productie. Want wie gaat er zorgen voor de juiste instructie en de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen? ISO 45001 besteedt hier veel aandacht aan.
ISO 45001 besteedt veel aandacht aan de raakvlakken tussen de processen want daar gaat het vaak mis.
Aandacht voor cultuur, werknemers en opleiding
Een ander veel genoemd pluspunt van de nieuwe norm: hij zet de werknemer centraal. Dillen sluit zich bij die visie aan. “ISO 45001 besteedt aandacht aan de zogenoemde softere aspecten, bijvoorbeeld aan de cultuur binnen de organisatie. Hoe gaan mensen met elkaar om, wat is hun houding ten opzichte van veiligheid? Maar ook: wat doet een organisatie aan opleiding? Want als werkgever moet je goed nadenken over de noodzakelijke competenties van je medewerkers. Dus moet je die competenties duidelijk in kaart brengen.
Zo kom je er bijvoorbeeld achter dat de medewerkers in dat en dat team op die en die afdeling moeten beschikken over sociale vaardigheden. Of dat ze allemaal met een vorkheftruck moeten kunnen rijden. Of dat ze Nederlands moeten kunnen spreken. Let wel: ook de werknemer moet van die noodzakelijke competenties zijn doordrongen. Zo zal hij het niet in zijn hoofd halen om met een vorkheftruck te rijden als hij daarvoor geen opleiding heeft.”
ISO 45001-certificaat heeft daadwerkelijk waarde
Een nieuwe norm met een bredere blik. Het ziet er goed uit, althans op papier. Maar zal ISO ook in de praktijk zorgen voor veiliger werken? Dillen is optimistisch. “OHSAS 18001 voorzag wel in een certificaat, maar de certificeerders waren niet geaccrediteerd. In theorie kon iedereen zich dus certificeerder noemen. Dat is bij ISO 45001 niet het geval. Niet alleen heeft de gebruiker de mogelijkheid om een certificaat te halen, je weet ook dat dit certificaat werkelijk waarde heeft.”
Veiligheidsmanagementsystemen volgens ISO 45001:2018
Handleiding voor het verbeteren van veiligheid in organisaties
door Jan Dillen
