‘Hoe kunnen we de waarde die verstopt zit in een bepaald materiaal of in producten als autobanden, bakstenen, papier, beton, plastic of glas, zo lang mogelijk behouden?’ Die vraag staat centraal in een circulair businessmodel. Deze basisvorm voor een businessmodel richt zich op het identificeren van materiaalstromen, teneinde materiaalkringlopen te sluiten.
Waardecreatie in een circulair businessmodel vindt plaats door waardebehoud van materialen en/of producten te realiseren. Doel daarbij is het reduceren van grondstofgebruik en afvalproductie en het verlengen van de levensduur van producten. Circulaire businessmodellen kunnen betrekking hebben op bijvoorbeeld bouwmaterialen, metalen, verpakkingen, afvalwater of (rest)warmte. Dit kan op grote schaal, bijvoorbeeld door reststromen van het ene bedrijf als grondstof voor een ander bedrijf te gebruiken, maar ook op kleine schaal, door in de buurt of wijk bijvoorbeeld stekjesmarkten, ruilmarkten of repareershops te realiseren. Circulaire businessmodellen hebben vaak betrekking op benutting van materiële overcapaciteit, maar het kan ook gaan om de realisatie van levensduurverlenging van gereedschap of elektronica (door reparatiezaken of repaircafés op te zetten).
Landgoed Grootstal
Landgoed Grootstal op de grens van Nijmegen en Malden is al honderd jaar een familielandgoed, waar ‘rentmeesterschap’ staat voor zorg voor cultuurhistorie, landschap, natuur en aandacht voor de menselijke maat. In de laatste eeuw is de context drastisch veranderd. Het buitengebied is nu stad, met grote gevolgen voor het functioneren van het landgoed. De rode draad is het zoeken naar een balans tussen mens, ecologie en economie. En het uitgangspunt dat waardecreatie niet alleen waarde creëren is voor jezelf, maar ook voor je omgeving. Dat leidt tot meervoudige waardecreatie met een groot aantal (ondernemende) partners die op het landgoed actief zijn. In de geest van het integrale karakter van het landgoed werken zij vanuit hun complementaire kracht binnen het geheel. Samen meer dan de som der delen!landgoedgrootstal.nl
Een volledig circulair businessmodel is de som van keuzes die zijn gemaakt voor elke individuele stap in een materiaalkringloop. Tapijttegelfabrikant Interface bijvoorbeeld, neemt gebruikte tapijttegels terug, wint bruikbare grondstoffen terug en gebruikt deze opnieuw in het productiesysteem. Om een materialenkringloop volledig te kunnen sluiten zijn vrijwel altijd meerdere partijen nodig. Die zullen gezamenlijk tot een sluitende, circulaire businesscase moeten komen. Vaak gaan ze daarbij langetermijnrelaties aan. Dit maakt het realiseren van een circulair businessmodel per definitie tot een strategische uitdaging.
De essentie
In essentie is een circulair businessmodel dus een beschrijving van de wijze waarop waardecreatie en -behoud tussen partijen georganiseerd wordt (op een bepaald moment, in een bepaalde context en gegeven de beschikbare middelen).
Daarbij is er een aantal uitdagingen ten aanzien van materialen. Om materialen met dezelfde kwaliteit te kunnen blijven gebruiken, moet in kringlopen namelijk niet zelden een bepaald percentage ‘virgin’ materiaal toegevoegd worden. In een lineaire economie gebeurt dat op basis van delfstoffen; in een circulaire economie komt het accent daarentegen te liggen op substitutie en conversie van grondstoffen en materialen.
Buurman
Buurman staat voor lokaal hergebruik. In plaats van het storten, verbranden of laagwaardig recyclen van ‘afval’ geeft Buurman restmaterialen een nieuw leven via hun winkels en werkplaatsen. De werkplaatsen zijn toegankelijk voor zowel groepen als individuen. Er kan een werkbank gehuurd worden voor eigen klusprojecten, maar het is ook mogelijk om een cursus of workshop te volgen om (meer) te leren over houtbewerking. Voor teamuitjes en andere groepsactiviteiten kun je ook in Buurmans werkplaatsen terecht.Buurman, buurman.in
The society in which we live will go through unprecedented transformations in the next 15 years. Business must take a leading role in managing these changes. We are well beyond philanthropy and CSR. It’s time to brutally confront the facts of our own business models and act to make them sustainable.’
Peter Bakker, president en directeur van de World Business Council for Sustainable Development (WBCSD), lezing Nyenrode University (Breukelen), 20 november 2018
In de tijd dat de meeste producten vervaardigd werden, was de vraag om hergebruik van materialen minder prominent en dus is er niet gewerkt aan een systematische opbouw van informatie rondom het materiaalgebruik. Dit bemoeilijkt de planning van de instroom van gerecycled materiaal van een bepaalde soort en een specifieke kwaliteit.
Het opbouwen van zo’n bibliotheek van materialen, de producten waarin die materialen aanwezig zijn en hun kwaliteit zal daarom een belangrijke stap zijn in het verder kunnen sluiten van materiaalkringlopen. Het aanleggen van zo’n bibliotheek is precies wat Madaster doet (madasterfoundation.com, geraadpleegd op 23 februari 2020).
Overigens draait een circulair businessmodel niet alleen om grondstoffen en materialen. Om de waarde van producten te behouden wordt in een circulaire economie volop ingezet op onderhoud en reparatie van spullen. Om dit goed te kunnen doen, is het vaak nodig het ontwerp van producten en het gebruik van materialen te herzien.
Het circulaire potentieel van grondstoff en De 92,8 miljard ton aan grondstoff en (exclusief water) die jaarlijks de wereldeconomie voeden zijn gelijk aan circa 33,4 kilogram ruwe materialen per persoon per dag. Dit aantal omvat 37,8 miljard ton mineralen gebruikt in de bouw; 28,7 miljard ton biomassa gebruikt voor voedsel, bouwmateriaal en brandhout, 16,6 miljard ton omvat fossiele brandstoff en verbrand voor energie, transport en input voor de chemische industrie en 9,5 miljard ton metaalertsen die gebruikt worden voor de productie van energie en verschillende metalen.
De Wit, et al., 2019
Hier past wel een nuance. De meeste circulaire businessmodellen blijven nog wel met rest- en/of afvalstromen zitten, maar door processen zo circulair mogelijk in te richten worden deze stromen aanzienlijk verminderd.
Concreet voorbeeld is de casus van Bundles en hun samenwerking met Miele (zie bundles.nl). De propositie is gebaseerd op het product-as-a-service (PAAS)-concept. Een openstaand vraagstuk voor het echt sluiten van de kringloop is nog wel de terugname van afgeschreven wasmachines. De uitdaging van deze ‘retourlogistiek’ is echter niet uniek, maar vormt een uitdaging binnen de meeste circulaire businessmodellen. En wie van een afstandje naar deze casus kijkt, ziet eigenlijk het aloude wasseretteconcept in een nieuw jasje, met nieuw vraagstukken.
Bron: Duurzaam organiseren
Door: Jan Jonker, Niels Faber
