Schoffelen in de tuin van vergeten groenten kan soms juweeltjes opleveren, net als het grabbelen in de oude doos met vergeten boeken. Eén van die juweeltjes is The Reflective Practitioner van Donald Schön uit 1983. Nico Lemmens laat zien wat wij er nog van kunnen leren.
De in 1997 overleden Schön was filosoof en hoogleraar stadsplanning aan het Massachusetts Institute of Technology. Schön heeft belangrijke bijdragen geleverd aan ‘organisational learning’. Hij werkte onder meer samen met Thomas Kuhn en Chris Argyris.
In The Reflective Practitioner pleit hij voor een overbrugging van de kloof tussen praktijk en academia en voor een daarmee samenhangende herziening van praktijkcurricula in het HBO en de opleidingen op het gebied van MBA, bedrijfskunde en management en organisatie.
Van klassieke naar technische professies
Het boek begint met een stukje geschiedschrijving. In vroeger tijden kenden we de klassieke professies: die van de clerus, de advocatuur en de geneeskunde. Deze professies hadden een hoge status die in de wet verankerd was.
In de loop van de twintigste eeuw zien we de opkomst van wat Schön de technische professies noemt, zoals die van de ingenieur, de planoloog, de onderwijskundige en, niet in de laatste plaats, die van de manager.
Technisch rationalisme
De Tweede Wereldoorlog en de lancering van de Russische Spoetnik hebben een enorme boost gegeven aan de ontwikkeling van technische professies en het daarmee samenhangende Technisch Rationalisme: de opvatting dat alle problemen van de wereld en het leven op te lossen zijn met op wetenschappelijk onderzoek gebaseerde methoden.
Technisch rationalisme is de opvatting dat problemen zijn op te lossen met op wetenschappelijk onderzoek gebaseerde methoden.
En hiermee komen we bij een van de kernpunten van zijn boek. Schön betoogt dat dit rationalisme wel geschikt is voor de oplossing van gestructureerde, maar niet van ongestructureerde problemen.
Volgens Schön is technisch rationalisme geschikt is voor de oplossing van gestructureerde problemen, maar niet van ongestructureerde problemen.
Kenmerken van gestructureerde problemen
Gestructureerde problemen kenmerken zich erdoor dat alle deskundigen op het desbetreffende gebied het over twee dingen eens zijn:
- Wat is een goede aanpak?
- Wat is een goede oplossing?
Voorbeeld: de oplossing van een algebraïsche vergelijking.
Kenmerken van ongestructureerde problemen
Schön laat zien dat de meeste praktijkproblemen ongestructureerd zijn. Daar is het zeer wel mogelijk van mening te verschillen over wat een goede aanpak en wat een goede oplossing is. Voorbeelden: los een arbeidsconflict op, ontwikkel beleid, voer een reorganisatie door, zet een afdeling op.
Technisch rationalisme ziet de kern over het hoofd
Schön wijst erop dat het technisch rationalisme zich richt op probleemoplossing. Het ziet daarmee de kern over het hoofd.
Die kern betreft probleemstelling: wat doet een praktijkbeoefenaar om een problematische praktijksituatie zodanig te ‘behandelen’ dat hij tot een probleemstelling komt die het hem mogelijk maakt consistent te handelen?
Reflection in Action
Dat is volgens Schön het cruciale proces dat mensen ook zo uniek maakt. Bij dat proces introduceert hij het begrip Reflection in Action: de manier waarop de praktijkbeoefenaar in dialoog raakt met de problematische praktijksituatie. Daarbij doet die beoefenaar een beroep op vaardigheden die we doorgaans samenvatten onder het begrip intuïtie: patroonherkenning, mentale simulatie, nuancedetectie, anomalieherkenning, analoog en metaforisch denken en improvisatie.
Het technisch rationalisme probeert methoden die geschikt zijn voor gestructureerde problemen toe te passen op kwesties die dat niet zijn.
Het technisch rationalisme probeert methoden die geschikt zijn voor gestructureerde problemen toe te passen op kwesties die dat niet zijn. Voor artisticiteit en ambachtelijkheid is in dit denken geen plaats. Het klassieke kwaliteitsmanagement is daar een schoolvoorbeeld van. Schön is een van diegenen die ons van die heilloze weg af kunnen helpen.
Nico Lemmens is eigenaar van Assist42 en publicist.
