In 1970 betoogde Milton Friedman dat corporate ‘sociale verantwoordelijkheid’ een socialistische doctrine is. Hij legde het eigendom van de onderneming in handen van de aandeelhouder en benadrukte dat ‘de manager de agent is van de mensen die de onderneming bezitten’. Dat is de kern van het Agency-model, dat ook wel de principaal-agenttheorie wordt genoemd.
Dilemma’s binnen het Agency-model
Het agency-model verklaart hoe de relaties tussen twee groepen (de agent en principaal) het beste georganiseerd kunnen worden. Die groepen bestaan dan bijvoorbeeld uit aandeelhouders (de principaal) en de directie van een bedrijf (de agent), of tussen de manager (principaal) en de werknemer (agent). Er is binnen het agency-model sprake van informatie-ongelijkheid, waarbij de principaal in het algemeen een kennisachterstand heeft en dat kan leiden tot morele dillemma’s (zie daarvoor ons drieluik: het failliet van de aandeelhouder). Die dilemma’s komen omdat de belangen van de agent niet altijd overeenstemmen met het belang van de principaal. Dat is bijvoorbeeld het geval als bestuurders (agenten) van een onderneming een beloning hebben die is gekoppeld aan de waarde van de aandelen. Het kan dan voor hen gunstig zijn om uit de winst van het bedrijf extra aandelen van het bedrijf te kopen, waardoor de koers stijgt en daarmee hun eigen beloning. Dat staat haaks op het belang van de aandeelhouders, want die zouden uit de winst van het bedrijf een divident-uitekring kunnen krijgen.Het Agency-model verder uitgewerkt
Michael Jensen en William Meckling werkten Friedman’s ideeën in 1976 uit, met deze uitgangspunten:- De aandeelhouders hebben de onderneming in eigendom en zijn ‘principalen’ (lastgevers) met het gezag om de business en zaken van de onderneming te managen.
- Managers hebben gedelegeerde beslisautoriteit gekregen van de aandeelhouders en zijn daarmee ‘agenten’ van de aandeelhouders.
- Als agenten van de aandeelhouders zijn managers verplicht om de onderneming te runnen conform de wensen van de aandeelhouders.
- Aandeelhouders willen dat de onderneming zo wordt gerund dat hun economische opbrengst wordt gemaximaliseerd.
- NV’s zijn slechts ‘juridische ficties’, die geen verantwoordelijkheden kunnen hebben zoals individuen die kunnen hebben.
