De schijnwereld van cijfers en controle terug in de realiteit

De nieuwe realiteit voor management accounting en control. Dit is de ondertitel van een baanbrekend boek. Als u nu meteen denkt ‘ik ben geen controller en heb eigenlijk niets met cijfers’, lees vooral verder. Bent u accountant of controller? Lees dan óók verder. Dit boek is namelijk voor u beiden essentieel.

In Van Cijfers naar Waarden brengt Kees Tillema (zie foto) de schijnwereld van cijfers en controle met een luide knal, dwars door de geluidsbarrière, terug in de realiteit.

Kritische beschouwing

Dr. Kees Tillema is managementadviseur én hoofddocent management accounting & control bij Rijksuniversiteit Groningen. Het boek start met een kritische beschouwing op zijn eigen vakgebied, zoals een te instrumentele benadering van controle die slechts schijnzekerheid biedt. Iets dat bijvoorbeeld defensief gedrag uitlokt en vooral niet bijdraagt aan motivatie, vertrouwen, vakmanschap en bevlogenheid. Allemaal aspecten die noodzakelijk zijn, om als organisatie in de huidige dynamische wereld te kunnen opereren.

Vervolgens worden vier maatschappelijke bewegingen geschetst. Samenvattend betreft dit de noodzaak om van controle naar vertrouwen te gaan, om daarmee flexibeler en innovatiever te kunnen werken. Dit alles om als organisatie meervoudige opbrengsten te realiseren, die verder gaan dan louter economische winst. 

Dan wordt het kantelpunt in het boek bereikt: het onderscheid tussen de economische mens en de sociale mens. Het eerste type is calculerend en vooral uit op eigenbelang. De sociale mens is daar veel minder op gericht en wordt gedreven door de wens om iets bij te dragen. Je zou kunnen zeggen: de Angelsaksische mens tegenover de Rijnlandse mens. 

In de rest van het boek richt Tillema zich op het ondersteunen van de sociale mens vanuit de afdeling accounting en control. Hiervoor wordt een geheel nieuw perspectief gegeven. Het gaat daarbij niet louter om (ogenschijnlijke) beheersing via cijfers. Het gaat juist wel om het stimuleren van individuen en teams, om toegewijd en vitaal te kunnen werken met behulp van cijfers. Dit met behulp van een nieuw type controller, die ook durft te zeggen iets niet (precies) te weten.

Onheilspellend

De eerste zin van hoofdstuk 4 is veelzeggend, en voor sommigen wellicht onheilspellend: ‘Het nieuwe perspectief begint met de aanvaarding van het feit dat organisaties relatief veel onvoorspelbaarheid en instabiliteit herbergen en dat er allerlei paradoxen leven die inherent zijn aan samenwerken’. Dan volgt een verwijzing naar de complexiteitstheorie, waarin ‘in control zijn’ en ‘niet in control zijn’ gelijktijdig samen gaan. Dit met een vergelijking met het weer. Seizoenen zijn immers deels voorspelbare patronen, waarbinnen de nodige onvoorspelbaarheid optreedt. Warme winter, koud voorjaar, en dergelijke. Eigenlijk is het hele boek één overtuigend pleidooi, om de realiteit in organisaties te accepteren. Alleen maar in control is zó uit. 

De auteur toont lef door in het boek expliciet geen ‘praktische oplossingen’ te geven. Ondanks het verzoek van de uitgever, ondanks de verwachtingen en behoeften van de beroepsgroep. Juist de roep om concreetheid en iets wat werkt geeft precies de kern van het probleem aan. Namelijk dat we dan weer richting de schijnzekerheden gaan. 

Wordt de lezer dan helemaal geen handreiking gedaan? Wel degelijk. Voor de herkenbare domeinen plannen, beheersen, verantwoorden en verbeteren worden in totaal 24 bouwstenen aangereikt. Dit zijn gewoon praktische tips, die je vanaf morgen zelf kunt toepassen. Hoewel bij de uitvoering ervan her en der wel wat wenkbrauwen omhoog zullen gaan. Ook pijnlijke tenen zijn niet uitgesloten. 

Van grote waarde

Wat maakt dat Van Cijfers naar Waarden de komende jaren wel eens van grote waarde zou kunnen blijken? Het is de voorgestelde radicale omslag van schijnbare objectiviteit (met als resultaat schijnzekerheid) naar werkelijke subjectiviteit (met als resultaat de onzekere realiteit). Dit is voor mij het doorbreken van de geluidsbarrière, voor een vakgebied dat zich tot dusverre als van de harde cijfers heeft gepresenteerd. 

Toch één verbetersuggestie. In het laatste hoofdstuk geeft Tillema een herbezinning op diverse bestaande methoden en technieken, vanuit zijn nieuwe perspectief. Hierbij komen bijvoorbeeld prestatiemanagement en kwaliteitszorg aan de orde. Sterk is het uitgangspunt om bestaande methoden en technieken niet zozeer te vervangen door nieuwe, maar om ze slimmer en effectiever te gebruiken. Wat hier ontbreekt is een reflectie op de Risk, Governance and Compliance (GRC) trend. Ook daar zou Tillema zeker het nodige op aan te merken hebben. 

Een boek in de buitencategorie managementboeken.

Bron: dr. ir. Martin van Staveren MBA, adviesbureau VSRM, op Managementboek.nl.