Danielle Braun: ‘Mensen hebben behoefte aan hiërarchie en rituelen’

In organisaties wordt te weinig rekening gehouden met het feit dat mensen tribale wezens zijn die behoefte hebben aan hiërarchie en rituelen. Dat zegt antropoloog, auteur en dagvoorzitter Danielle Braun. ‘Overal ter wereld organiseren mensen zich op een tribale manier, en daar kunnen we veel van leren’, zo stelt ze.

‘We weten allang dat goede dialogen ervoor kunnen zorgen dat teams lekkerder gaan lopen en mensen beter gaan samenwerken’, zegt Braun. ‘Maar hoe doe je dat? Op het event Corporate Culture gaan we daarop in. En dan zie je dat er dialoogvormen zijn die op allerlei plekken in de wereld worden gebruikt en die antwoord geven op corporate kwesties. Dus bijvoorbeeld: hoe zeg je sorry? Hoe neem je afscheid? Hoe zorg je voor een goed besluit? Hoe ga je om met conflict?’ Veel van onze organisatievormen zijn nog gestoeld op het principe van Taylor, die mensen zag als een productiemechanisme. Maar dat is in deze tijd niet meer noodzakelijk, zegt Braun: ‘In deze tijd verwachten we van mensen dat ze steeds meer zelf de regie nemen, zelf sturen, werken in netwerken en steeds meer buiten de grenzen van ons eigen team werken.  Dat is de tegenbeweging op het tayloriaanse werken. Dus komen er zelfsturende teams en organisaties waar helemaal geen leiding meer is. Maar daar geloof ik ook niet zo in, want mensen zijn nou eenmaal wel hiërarchische wezens, we zijn eigenlijk een soort aangeklede apen. Dus wat ik doe, is eigenlijk de best practices ophalen over hoe mensen zich op een natuurlijke wijze het beste organiseren. Dus kijken naar wat werkzame ingrediënten zijn om mensen een werkzame organisatie te laten vormen.’

De wereld over

En voor die ingrediënten gaat Braun letterlijk de wereld over. Als je wilt weten hoe je afscheid neemt van een collega dan kun je volgens Braun veel leren van de Toraja uit Sulawesi: ‘Die hebben heel intense afscheidsrituelen, waarbij ze nadat iemand begraven is, de sociale orde regelen. Dus de landgoederen worden verdeeld en er wordt geregeld wat er met de achterblijvers moet gebeuren. En dat doen we in organisaties vaak niet. Er gaat dan een collega weg en dan doen we een borreltje, maar dan hebben we niet bedacht hoe we doorgaan. We hebben niet bedacht hoe we het specifieke dat diegene inbracht, vasthouden. Of we hebben niet bedacht hoe we juist helemaal opnieuw beginnen.’ En zo hebben verschillende tribes over heel de wereld zelf rituelen en gebruiken ontwikkeld die hen verder helpen. En waar je zou denken dat dit betekent dat tribes gesloten gemeenschappen zijn, valt dat in de praktijk juist reuze mee. Braun: ‘Ik ben dit jaar naar China geweest en heb over de Chinese muur gelopen. En eigenlijk doen tribes twee dingen, aan de ene kant bouwen we muren om de stam heen en zijn we gesloten. Maar aan de andere kant zijn we ook uitgerust met enorme nieuwsgierigheid en innovatiedrang, om bruggen te bouwen over die muren heen, of om een poortje te maken om te kijken naar wat er aan de andere kant van de muur is. En dat doen we nu ook bij complexe maatschappelijke problemen zoals de inrichting van de jeugdzorg, of opvang van verwarde personen, of bij grote ICT-vraagstukken? Want die problemen kunnen we niet meer alleen binnen onze eigen tribe oplossen. En dat doen volkeren over de hele wereld, die handelen, lossen samen dingen op en gaan relaties aan.’

Muren om tribes zorgen voor problemen

De muren die om tribes gebouwd worden, soms letterlijk, kunnen zorgen voor problemen en misstanden. Defensie, de politie en de brandweer zijn voorbeelden van gesloten organisaties die in het nieuws kwamen door misstanden, of falend leiderschap. Danielle Braun heeft wel een idee hoe dat komt: ‘Mensen maken met elkaar de cultuur, de omgangsvormen.  En bij organisaties als Defensie, de politie, maar ook de Amsterdamse brandweer zie je dat wat aan de ene kant heel nuttig en noodzakelijk is voor de groepsbinding, aan de andere kant ook kan leiden tot pervers gedrag als je te ver gaat in je rituelen. Het is dus zo dat je af en toe je eigen cultuurvorming onder de loep moet nemen. En als je te gesloten bent, geen invloed van buitenaf wilt, en niemand mee laat kijken, dan kan het zo zijn dat je verstrikt raakt in je eigen omgangsvormen en rituelen.’ ‘En dan is de vraag: hoe ga je in gesprek over je eigen cultuur? Hoe regel je vernieuwing? Kun je het bijvoorbeeld ergens afkijken? Je kunt vernieuwing creëren door de bestaande cultuur plat te gooien, zoals China doet in Tibet, je rijdt gewoon met tanks over tempels heen en dan heb je het wel geregeld. Alleen krijg je dan nog heel lang weerstand, en moet je daar permanent een enorme legermacht neerzetten om te voorkomen dat mensen in opstand komen.’

Afrikaanse volksraadpleging

‘De andere kant is dat je alles regelt met dialoog, dus ervoor zorgen dat mensen zelf gaan praten over hun eigen interne cultuur, dat ze zichzelf gaan afvragen of het allemaal wel zo handig is wat ze doen. Je kunt dan een bijvoorbeeld een Afrikaanse volksraadpleging organiseren. Waarbij je alle mensen uit een gemeenschap of een volk meeneemt om na te denken over de toekomst, of nadenkt over of we nog blij zijn met onszelf. Dat is een heel sterke vorm van stakeholderoverleg met alle in- en externe partijen, waarbij iedereen de kans krijgt om zijn standpunt en wijsheid in te brengen. ‘

• Danielle Braun is auteur van Building Tribes en dagvoorzitter op het Event Corporate Culture >>>,

 Door: Eduard van Brakel