Platformen bieden nieuwe kansen

Zij zijn overal. We maken er dagelijks vele keren gebruik van. Platformen. Apple is een platform. Google ook. Maar ook taxibedrijf Uber, energiemeters en privéwoningverhuurbedrijf Airbnb zijn platformen. Maurits Kreijveld (zie foto): ‘Platformen veranderen onze manier van zaken doen.’

Maurits Kreijveld geeft in het boek: ‘De kracht van platformen. Nieuwe strategieën voor innoveren in een digitaliserende wereld’ samen met zijn medeauteurs een duiding van dit fenomeen. In De kracht van platformen analyseren onderzoekers van het Rathenau Instituut de opkomst van platformen en de bijbehorende innovatiestrategieën in diverse domeinen: appstores, zorg, slimme energiemeters, aardappelveredeling, 3D-printing, journalistiek, crowdfunding en logistiek. Maar wat zijn platformen? Kreijveld: ‘Een platform is een fundament van producten, diensten of technologieën waarop diverse spelers aanvullende toepassingen kunnen ontwikkelen. Vaak is het ook een digitale marktplaats waarbij degenen die op die marktplaats komen, meedenken over nieuwe toepassingen of deze zelf gaan ontwikkelen.’ Kreijveld vervolgt: ‘Je kunt daarbij denken aan Google dat onder andere een platform biedt voor andere partijen om met hulp van technologie van Google apps te ontwikkelen zoals chatdienst Whatsapp, een game of een gezondheidsdagboek.’ Platformen zijn niet exclusief voor het ICT-domein. Maar ze maken wel allemaal gebruik van generieke technologieën in de vorm van hardware en software en afspraken eromheen zoals standaarden. Kreijveld: ‘Platformen vind je in alle domeinen. Een voorbeeld is het journalistieke platform TPO Magazine waar freelancers een eigen journalistiek kanaal kunnen beginnen en waar lezers zich voor een klein bedrag per maand op kunnen abonneren. Een ander voorbeeld is het eerder genoemde Uber, een internetonderneming die personenvervoer aanbiedt in verschillende landen. En we zien platformen in de maakindustrie opkomen rond 3D-ontwerpen en 3D-printen met bedrijven als Stratasys en Autodesk.’ Kreijveld verwacht dat het aantal platformen zich alleen maar zal uitbreiden. ‘Het gaat veel sneller dan we denken.’

Kenmerken van platformen

Met het boek wil Kreijveld mensen meer inzicht geven in het fenomeen platformen. ‘Wij willen laten zien hoe platformen in elkaar zitten, hoe bedrijven rond platformen samenwerken, concurreren en op nieuwe manieren innoveren. Daarnaast willen we ook de lezers bewust maken van de potentie van platformen.’ Een van de kenmerken van een platform is dat er door verschillende partijen, eigenaren, ontwikkelaars en gebruikers, wordt samengewerkt. Kreijveld: ‘De samenwerkende partijen verhouden zich anders tot elkaar dan in een traditionele keten van bedrijven. In een platform zijn de partijen in hoge mate gelijkwaardig. Iedere partij die waarde toevoegt aan het platform is belangrijk: de kleine ontwikkelaars van InstaGram, Rovio (bekend van het spelletje AngryBirds) en Whatsapp hebben bijgedragen aan de groei van de platformen van Apple en Google. Grote gevestigde bedrijven als IBM, Procter & Gamble, Nike en Philips krijgen via hun platformen toegang tot innovatieve ontwikkelaars die hen helpen markten te veroveren die niet tot hun core business behoorden.’’ Een ander kenmerk van platformen is dat ze wereldwijd opereren en dat – onder meer of minder strikte voorwaarden – anderen kunnen toetreden tot het platform. Kreijveld heeft het dan over gesloten en open platformen: ‘Platformeigenaren bepalen de regels: wie op welke manier en onder welke voorwaarden mag toetreden. Bedrijven als Philips en Apple geven er de voorkeur aan om met enkele strategische partners samen te werken om snelheid te behouden. Kleinere worden al snel geweerd of hebben het lastig omdat ze minder in te brengen hebben. Andere – open – platformen hanteren juist nauwelijks toelatingseisen en zijn daardoor enorm gegroeid en geëvolueerd: denk aan Facebook of het crowdfunding-platform Kickstarter.’

Platformen zorgen voor een stormachtige versnelling van innovaties. Dat is een derde kenmerk. Kreijveld: ‘Bij platformen kunnen deelnemers gebruik maken van “de toolkit” van het platform. Ontwikkelaars kunnen hiermee diensten en producten ontwikkelen en “inpluggen” op het platform’. Het bekendste voorbeeld hiervan zijn apps als Angy Birds, Google Maps, Instagram en Whatsapp. ‘Al zijn lang niet alle apps even revolutionair’, aldus Kreijveld. Een andere reden waarom platformen voor snelle innovaties kunnen zorgen, is dat gebruikers van het begin af aan betrokken zijn bij het innovatieproces, bijvoorbeeld omdat ze feedback geven (denk aan de ‘likes’ bij Facebook, de donaties bij crowdfunding-platformen en het downloaden van apps). ‘De klassieke verdeling tussen R&D, productie en marketing is opgeheven. Op een platform is dat geïntegreerd en hebben gebruikers een bepalende rol. Zij kunnen producten of ideeën uitwisselen en concepten beoordelen. Het gevolg is dat platformen snel kunnen inspelen op de veranderende wensen van gebruikers.’ Een laatste kenmerk is dat er andere verdienmodellen ten grondslag liggen aan platformen dan in de ‘oude’ econonomie het geval is. Kreijveld: ‘Veel platformen verdienen hun geld door een “fee” te heffen over de transacties op het platform. Daarnaast hebben ze vaak ook nog inkomsten van adverteerders, die het platform sponsoren. Hier geldt: hoe meer gebruikers hoe hoger de advertentie-inkomsten. Niet voor niets worden er enorme bedragen betaald bij overnames om toegang te krijgen tot gebruikersgroepen, denk aan de miljarden waarmee Instagram, Whatsapp en Skype werden overgenomen.’

Nieuwe kansen voor de toekomst

Kreijveld constateert in zijn boek dat platformen de wereld van zaken doen fundamenteel veranderen. ‘Platformen veranderen de manier van produceren of diensten verlenen, van innoveren en van de wijze waarop er geld verdiend wordt. Bedrijven zullen hier rekening mee moeten houden. Wat me opvalt, is dat veel bedrijven vast zitten aan hun producten en markten. Platformen zouden ze moeten zien als nieuwe kansen om nieuwe producten te ontwikkelen en nieuwe markten te betreden of te creëren: niet een groter deel van dezelfde koek maar een nieuwe, grotere koek. Als ze slim zijn profiteren ze vroeg van deze ontwikkelingen en starten ze zelf een platform of sluiten ze zich bij een consortium aan. Anders lopen ze het risico dat ze naar de pijpen van anderen moeten dansen.’ Want één ding is duidelijk volgens Kreijveld: ‘Platformaanbieders zijn steeds meer de bepalende regisseurs in de markten van de toekomst.’ Interview: Mariët Ebbinge

Het boek: De kracht van Platformen

Steeds meer bedrijfstakken en maatschappelijke domeinen gaan te maken krijgen met platformen, mede als gevolg van de toenemende digitalisering en de opkomst van nieuwe technieken als 3D-printing, energiegrids, sensoren en DNA-technologie. Hoe kunnen Nederlandse bedrijven en overheden inspelen op deze nieuwe ontwikkelingen? Hoe kunnen ze hun kansen grijpen en ervoor zorgen dat ze niet onverwacht worden overvleugeld?

• Meer informatie over het boek ‘De kracht van platformen’.